Türkiye Ekonomisi
• Roma,İslam,Çin,İran,Osmanlı dev. dünya imparatorluklarıdır.
• Osmanlı Devletinin üretim tarzı VERGİSEL ÜRETİM idi.
• DİRLİK:Has,tımar,zeamet topraklarının genel adıdır.
• HAS: Geliri 100.000 akçeden fazla olan üst düzey yöneticilere verilen toprak.
• ZEAMET: Geliri 20.000–100.000 akçe arasında olan bürokratlara verilen toprak.
• TIMAR: Geliri 0–20.000 akçe olan bürokratlara verilen toprak.
• Ekonominin temel örgüsü, sermaye biriktirmek değil toplumun
ihtiyaçlarını karşılamak ve devleti ayakta tutacak vergileri sağlamaktı.
• 16.-18.yy Devlet ithalatı destekliyor İhracatı ise ülkede mal darlığı oluşmaması için denetliyordu.
• 16.yy da omsalı devleti bazı yeni sorunlarla karşılaşır
bunlar;1)Avrupa ülkelerini askeri tek. gelişimi ve Osm. Devletini
batıya açılımının durması.2)Avrupa da tarımsal ürün ihtiyacının artması
sonucunda, Osmanlı devletinden alınan ürünlerle altın ve gümüş bolluğu
paranın değer kaybına yol açmıştır.
• Avrupa ve ABD 19.yüzyılda 3 asırdan buyana süregelen kapitalist sist.merkezi ol
• 1856 Islahat fermanı YABANCI SERMAYE YATIRIMINA izin vermiştir.
• 1876 Nizamnamesi YABANCILARIN TOPRAK ALINMINA izin vermiştir.
• 1838 Balta limanı ant. YABANCILAR İÇ GÜMRÜK VERGİLERİNDEN muaf
• 1789–1844 yılları arasında fiyatlar 10–15 kat arttı.
• 1844 Tashih-i ayar kararıyla gümüş kuruş, gümüş mecidiye, altın liranın madeni içerikleri tespit edildi.
• Tağşiş: Madeni para içersindeki değerli maden oranını azaltma işlemi.
• Osmanlı Dev.1840 yılında KAİME denilen ilk kâğıt parayı çıkardı.
• 1860 da devlet kaimeleri toplattı.1863de banknot basma yetkisini
Fransız-İngiliz sermayeli Bank-ı Osmanî-i Şahaneye verildi. Banka sıkı
para politikası uyguladı.
• Osmanlı devleti 1854de KIRIM savası ve Avrupa devletlerinin zorlaması ile İLK BORÇ alındı.
• 1881 de MUHARREM KARARNAMESİ ile DÜYUN-UMUMİYE idaresi kuruldu.
• İngilizler ve Almanlar Ege, Çukurova, İç Anadolu da, Irakta ve hicazda demir yolu inşa etti.
• 1820–1914 arasında Osmanlı ülkesinde Pamuklu ürün ithalatı 100 kat arttı.
• 1914–1920 arasında Milli Hasıla %33 azaldığı tahmin edilmektedir.
• 1923–1929 yıllarında Milli gelirin yıllık ortalama artış oranı %9 oldu. Sanayinin GSMH da payı %11
• 1929–1931 de dış ticaret kontrolü uygulandı.1930 da Merkez Bankası kuruldu.
• 1933 de beş yıllık sanayi planı uygulandı. Kurulan sanayiler
sayesinde devlet üç beyazda(Dokuma, Un, Şeker)dışa bağımlılıktan
kurtuldu.
• Sanayinin milli hâsıladaki payı 1929 da %10 dan 1939 da %18e yükseltildi.
• 1940–1945 İkinci dünya harbi yılları;1)Erkeklerin silâhaltına
alınması üretimi azalttı.2)Buğday üretimi %50 azaldı.3)İthalat yarı
yarıya azaldı.4)Sanayileşme programı askıya alındı.5)1942 de varlık
vergisi denilen bir kereye mahsus servet vergisi alındı.6)1944–1946
yıllarında toprak mahsulleri vergisi ile tarımsal ürünler
vergilendirildi.7)1940 da çıkarılan milli koruma kanunu ile çalışma
süreleri uzatıldı, özel işletmelere geçici olarak el konuldu, ithalatta
ve iç ticarette fiyatlara azami sınırlar konuldu, ihracata asgari
sınırlar konuldu, temel ihtiyaç mallarını vesika ile dağıtıldı.
• Türkiye 1946 da doların kurunu.1.28 den 2.80 liraya çıkararak bir DEVALÜASYON yaptı.
• 1973 yılında OPEC’in petrol fiyatlarına yaptığı büyük zamla uluslararası iktisadi daralma oluştu.
• 1977 kadar Türkiye sanayileşme sürecini BORÇLANARAK sürdürdü.
• 1980 itibaren askeri rejim ile ithal ikameci sanayileşme politikası
son buldu. Dünya Bankasının Yapısal Uyum Programlarını uygulayan ilk
ülkelerden biri oldu.
• 1984 de döviz alım satımı serbestleşti.
• Osmanlı devletini Dünya İmparatorluğu 18.yüzyıla kadar sürmüştür
• Sermaye birikimi ile oluşan dünyanın ilk sanayi ülkesi İngiltere’dir.
• Korumacı-devletçi sanayileşme dönemi 1930–1939.
• Türkiye den yurt dışına yurt dışından Türkiye ye sermaye transferi 1989 da serbestleşmiştir.
• Tımar sis. çökmesiyle celali isyanları, yeniçeri isyanları, vali isyanları ve büyük kaçgunu doğurmuştur.
• 1981 de banka faiz hadleri üzerinde sınırlamalar kaldırılınca FAİZ hadleri yükseldi.
• GSMH: Genellikle bir yılda bir ülkenin sahip olduğu kaynaklarla üretilen tüm tamamlanmış malların piyasa değeridir.
• GSYİH: Genellikle bir yılda bir ülkenin sınırları içersinde üretilen tüm tamamlanmış malların piyasa değeridir.
• Türkiye de net faktör gelirleri ARTI değer almaktadır bunda en büyük sebep İŞÇİ DÖVİZLERİDİR.
• GSMH nın dolara çevrilmesinde Dünya Bankasında kullanılan ATLAS yöntemi ile çevrilir.
• ATLAS YÖNTEMİ: Ülkenin milli gelirini dolara çevirirken cari yılın
döviz kuru ile bir önceki yılın kurlarının ortalaması alınır.
• Türkiye de 2000 yılı itibari ile kişi başına düşen milli gelir 3100 dolardır. Orta gelirli ülke kategorisi.
• 2000 yılında en yüksek milli gelir Lüksemburg(42.000)en düşük Etiyopya’dır.
• Türkiye’nin satın alma gücü paritesi 2000 yılında 7000 dolardır.
• GSYİH içinde HİZMETLER SEKTÖRÜ payı %50ye çıkmıştır.
• GSYİH içinde sürekli azalan sektör TARIM sektörüdür.2002 yılında %13 dür.
• GSYİH içinde en büyük paya MARMARA BÖL sahiptir.
• 1-Marmara 2-Ege 3-İç Anadolu 4-Akdeniz 5-Karadeniz 6-GD Anadolu 7-D Anadolu
• 1989 yılından sonra GSMH’daki çıkan istikrasızlığın sebebi aşırı spekülatif sermaye hareketleri.
• GİNİ KATSAYISI: Gelir eşitsizliğinin katsayısı. Katsayının artması eşitsizliğin artması demektir.
• 2002 anket sonuçlarına göre, Türkiye’de ilk %20’lik dilime giren hane
halklarının toplam gelirden %5,3 oranında, beşinci %20’lik dilime giren
hane halklarının ise %50 oranında pay aldıkları belirlenmiştir. Buda
önemli bir gelir dağılımı bozukluğudur.
• 1994 de ücretli ve maaşla çalışanların oranı %23,7 iken 2002 yılında %35,8 olmuştur.
• Transfer gelirlerinin toplam gelirden aldığı pay 1994’de %10 iken 2002 yılında %17,5 olmuştur. Sebebi emekli sayısının artışı
• DİE ye göre çalışan erkeklerin esas işten elde edikleri ortalama yıllık kazanç, kadınların 4 katıdır.
• Çalışan fertlerin %51,5 i kırlarda , %48,5 i ise kentlerde yaşamaktadır.
• Türkiye için 1994 ve 2001 yılları dışarıya döviz aktarıldığı dönemlerdir.
• Ülke bireylerinin refah düzeylerinin saptanması ve karşılaştırılması için kullanılan araç KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR.
• Gelirin işteki durumuna göre dağılımında toplam sayıları ile işten
elde ettikleri gelir kaynakları açısından en dengede olan kendi
hesabına çalışanlardır.
• Bir ekonomide Toplam Kaynaklardan Dış Kaynaklar ve Tüketim çıkarıldığında TOPLAM YURTİÇİ TASARRUF kalır.
• GSMH içinde 1985 yılında %25’lere çıkıp sonra durağanlaşan sektör SANAYİ’DİR
• Milli geliri emek, sermaye, toprak sahipleri olmak üzere 3 temel
üretim faktörü arasında nasıl dağıldığını gösteren gelir dağılımı
FONKSİYONEL GELİR DAĞILIMI.
• DİE tarafından yapılan hane halkı gelir dağılım anketleri 1987, 1994, 2002 yılları arasında yapılmıştır.
• Kişi Başına Milli Gelir GSMH($) / ÜLKE NÜFUSU olarak hesaplanır.
• Ekonomi genel dengesi; Toplam kaynaklar ile Toplam harcamalar arasındaki ilişkidir.
• Türkiye geneli için 1987–1994 ve 2002 yılarına ait GİNİ katsayısı değerleri;0,43 0,49 0,44
• Çalışan bireyler içinde 2002 yılına göre çalışanların %32,4 kadınlardan oluşmaktadır.
• Fonksiyonel gelir dağılımına göre toplam gelirden EN FAZLA payı alan kesim FAİZ, KİRA, KAR
• 1981–1988 Dışa Açık Büyüme yıllarında GSMH %2-%10 Aralıklarında POZİTİF BÜYÜME göstermiştir.
• Sabit sermaye stokuna yapılan ilavelere YATIRIM denir.Sabit sermaye yatırımları Makine-Teçhizat ve İnşaat ’dır.
• Makine-Teçhizat Yatırımları; Yatırım amaçlı binek otolar, Ulaşımım araçlarıdır.
• İnşaat Yatırımları; Özel ve Kamu kesimi tarafından yapılan İnşaatları
kapsamaktadır. Ev, Apartman, Ticari, Sınaî, Kültürel ve İdari
yapılardır.
• Yatırımları etkileyen faktörler: Faiz Oranı, Karlılık, İç ve Dış Talep, Büyüme, Döviz Kuru, Ücretler, İstikrarsızlık
• Türkiye’de toplam yatırımların GSMH ya oranı 1968–2001 arasında %20 ile %25 arasında dalgalanmaktadır.
• 1980–1988:İhracata yönelik büyüme 1989–1994
ış finansal serbestlik 1994 sonrası: Kriz sonrası daralma
• Özel sektör yatırımlarındaki azalma Mal Hareketinin Serbestleşmesi ve İhracata Yönelik Büyümedir.
• Dünya bankasının 1988, 1990, 1992 yıllarında yayınladığı ‘Adjustment
Lending’ raporuna göre Yapısal uyum programını uygulayan ülkelerin
Yatırımlarında ortaya çıkan azalışın nedeni politik belirsizlik ve
reformların yavaş yapılması gibi nedenleri yatırımlarda bir DİNLENME
olarak yorumlar.
• 1980’lerin başında yatırımların olumsuz etkilenmesinin sebebi, Yüksek
Enflasyonun Yarattığı Belirsizlik ve İstikrasızlık ortamı
• Özel Sektör yatırımları 1988 yılında ciddi bir ivme kazanmıştır.
• ULAŞTIRMA – HABERLEŞME özel sektörün yatırım payının EN ÇOK artırdığı sektördür.
• Ticarete konu olan sektörlerden sadece turizm sektöründeki artışın
nedeni Döviz kazanma potansiyelinden uzun dönemde yararlanmaktır.
• Ücretlerin azaltılması ve devalüasyonlar aracılığı ile ihracat
fiyatlarının düşürülmesinin 3 olumsuz sonucu vardır. 1) Ülke içi
bölüşümü bozar. 2) Yatırımların maliyetini artırır 3) Devalüasyona
dayalı bir rekabet gücü artışı dış ticaret hadlerini ülke aleyhine
gelişmesini sağlar.
• Kamu yatırımları içinde İmalat Sanayinin payı azalırken, en yüksek yatırım payına Ulaştırma-Haberleşme sahiptir.
• Kamu kesimini Makine ve Teçhizat yatırımı %7,Bina ve Bina dışı inşaat ise %17’dir.
• 2002 yılında kamu ve özel kesim yatırı toplamı içersinde özel
sektörün yatırım payı %68’dir.Bunun %44’ü makine teçhizata, %24 ise
bina inşaatına yöneliktir.
• Genel olarak kamu ve özel kesim bina ve bina dışı inşaatının toplamı %41 toplam makine teçhizat yatırımı ise %51’dir.
• Yatırımlara sağlanan destekler; 1) Gümrük vergisi ve toplu konut
istisnası. 2) Yatırım indirimi 3) Katma değer vergisi istisnası 4)
Vergi, Resim, Harç istisnası 5) Kredi tahsisi
• Yatırım teşvik belgelerinin sektörel dağılımı;%59 imalat sanayi,%33 hizmetler,%4 madencilik,%3 enerji,%1 tarım
• Türkiye’de yabancı sermaye girişini düzenleyen ilk kanun 18 Ocak 1954
tarihinde yürürlüğe giren 6224 sayılı yabancı sermaye teşvik kanunudur.
• 5 Haziran 2003 de doğrudan yabancı yatırımlar kanunu kabul
edilmiştir. Bu kanunla yabancı şirket yabancı sermaye genel
müdürlüğünden almak zorunda olduğu ön izinden kurtarılmıştır.
• Türkiye’ye en çok yabancı sermaye yatırımı yapan ülke FRANSADIR.
Hollanda, Almanya, ABD kaynaklı firmalar devam etmektedir. İtalya ve
İngiltere’nin de payı göz önüne alınırsa. Türkiye ile AB’nin arasındaki
sıkı ilişki dikkat çekmek’ dedir.
• Yabancı sermayenin sektörel dağılımı; 1982’de %59 imalat, %39 hizmet.2002’de %58 hizmetler, %40 imalat.
• Yatırım teşviklerinden Marmara, İç Anadolu, Ege, Akdeniz bölgelerinin toplamı %69 dur.
• Özel kesim ticarete konu olmayan sektörlerin GSMH 2001 yılı içinde %9’dur.
• Teşvik belgesi kapsamında Yatırım indirim oranı %40-%200 arasında değişmektedir.
• Kamu sektöründe toplam kamu imalat sanayi üretiminin %65 KİMYA
SEKTÖRÜ tarafından yapılmaktadır.ikinci büyük sektör ise GIDA
sektörüdür.
• Özel sektörde katma değer yaratan 2 sektör vardır.Bunlar 2001 yılında yaklaşık %22 ile MAKİNE ve DOKUMA sektörüdür.
• İmalat sanayii toplam(özel ve kamu)katma değerinin GSMH içindeki payı 2001 yıllında %20 düzeyine çıkmıştır.
• 1980 yılından itibaren imalat sanayi ihracatı çok hızlı bir artış göstermektedir.
• Özel sektörde alt sektörlerin özel sektörün katma değeri içindeki
payları istihdam paylarından yüksektir.Bu konuda tek istisna DOKUMA
sektöründendir.Kamu sektöründe ise Sektörlerin istihdam payları katma
değer paylarından daha yüksektir.Bunu tek istisnası sermaye yoğun
sektörü olan KİMYA sektörüdür.
• İmalat sanayi alt sektörleri uluslar arası sanayi sınıflandırmasına
göre 9 alt sektöre ayrılmaktadır.Bunlar
Gıda,Dokuma,Orman,Kağıt,Kimya,Toprak,Ana Metal,Makine ve diğer alt
sektörlerdir.
• Kar paylarının hesaplanmasında dikkate alına 2 temel maliyet bulunmaktadır.ÜCRETLER ve ÜCRET DIŞI GİRDİ MALİYETLERİDİR.