XBOXCAFE OYUNCU TOPLULUĞU PLATFORMU( www.xboxcafe.com.tr ) 2008 - 2022
Would you like to react to this message? Create an account in a few clicks or log in to continue.

XBOXCAFE OYUNCU TOPLULUĞU PLATFORMU( www.xboxcafe.com.tr ) 2008 - 2022

Hoşgeldiniz!, Misafir
6126 Gündür yayındayız Toplam Mesajınız: 16777215
 
AnasayfaXboxcafeAramaLatest imagesHtml Deneme AlanıKayıt OlGiriş yap
Arama
 
 

Sonuç :
 
Rechercher çıkıntı araştırma
Giriş yap
Kullanıcı Adı:
Şifre:
Beni hatırla: 
:: Şifremi unuttum
En son konular
» gamestockcity (instagram)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Ptsi Kas. 28, 2022 9:01 pm

» İngilizce Öğreniyorum Ders 5 (Bahar Şahin)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Perş. Kas. 24, 2022 12:22 am

» İngilizce Öğreniyorum Ders 4 (Bahar Şahin)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Perş. Kas. 24, 2022 12:20 am

» İngilizce Öğreniyorum Ders 3 (Bahar Şahin)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Perş. Kas. 24, 2022 12:17 am

» İngilizce Öğreniyorum Ders 2 (Bahar Şahin)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Perş. Kas. 24, 2022 12:14 am

» İngilizce Öğreniyorum Ders 1 (Bahar Şahin)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Perş. Kas. 24, 2022 12:12 am

» P1-P2 Kardeşlik Hesabi Anlatim
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Paz Kas. 20, 2022 12:28 pm

» Oyuncu isimleri paylaşım alani
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Paz Kas. 20, 2022 11:58 am

» PES 2015 SATİLİK VEYA TAKASLİK (100 TL)
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream Paz Kas. 20, 2022 11:47 am

» GAMEPASS 3 YILLIK ALMA TAKTİĞİ
Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimetarafından Blackdream C.tesi Kas. 12, 2022 11:01 pm

Kimler hatta?
Toplam 209 kullanıcı online :: 0 Kayıtlı, 0 Gizli ve 209 Misafir :: 1 Arama motorları

Yok

Sitede bugüne kadar en çok 262 kişi Perş. Mart 29, 2018 2:45 pm tarihinde online oldu.
Veterans FC
Yapım Ekleri ve Uygulaması Img-2010

 

 Yapım Ekleri ve Uygulaması

Aşağa gitmek 
YazarMesaj
Blackdream
Yönetici
Yönetici
Blackdream


Erkek
Zodyak : Akrep
Mesaj Sayısı : 56296
Yaş : 36
Nereden : Bursa
İş : Makine Teknikeri
Kayıt tarihi : 24/01/08
Rep Puanı : 28
Rep Puanı : 232054

Yapım Ekleri ve Uygulaması Empty
MesajKonu: Yapım Ekleri ve Uygulaması   Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimeSalı Nis. 07, 2009 6:44 pm

Yapım Ekleri ve Uygulaması

1) İsimden İsim Yapım Ekleri
2) İsimden Fiil Yapım Ekleri

Türkçede ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki grupta toplanır:

Yapım Ekleri

Türkçede, yeni kelimeler türetmenin vazgeçilmez unsurlardan biri yapım
ekleridir. Yapım ekleri, kelime köklerine ve gövdelerine gelerek dilin
anlatım yeteneğini genişleten, dili zenginleştiren yeni kelimelerin
türetilmesinde görev alırlar. Türetme, kökteki anlamla ilgi kurularak
bir düzen içinde dilin kanunlarına göre gerçekleştirilir. Matematik
gibi kuralları çok sağlam olan dilimizde esasen her köke her türlü ek
getirilebilir. Ancak dil mantığı buna izin vermez. Yapım eklerinin
türetme görevi dışında kelimeye kattığı anlam incelikleri de vardır. Bu
yüzden bir ek, aynı türden bütün kelimelere getirilmez.

Türetme görevini üstlenen yapım ekleri, aynı derecede işlek değildir.
Meselâ, fiil köklerine gelerek fiil isimleri (mastar) yapan -mak, -mek
eki istisnasız bütün fiillere gelirken fiilden isim yapan -van eki
yay-van gibi bir iki örnekte görülür. İşlek olmayan ve daha çok bazı
kelimelerde kalıplaşmış olarak bulunan bu tipteki ekler, yeni kelimeler
türetmeye pek elverişli değildir.

İsme getirilen yapım eki, fiile getirilmez. Yazılışları, söylenişleri
aynı olan yapım eklerini karıştırmamak gerekir. Türetilen kelime isme
ait bir çekim eki alıyorsa kelimeye getirilen son yapım eki, isim yapma
ekidir. Kelime, fiile ait bir çekim eki alıyorsa kelimedeki son yapım
eki, fiil yapmıştır. Bu ayrımı cümlede kullanış biçiminden de anlamak
mümkündür: sür-ü-den kelimesinde -ü eki fiilden isim yapmıştır. Kelime
isme dönüşmeseydi ayrılma (-den) hâli eki getirilemezdi. sür-ü-dü-k
örneğinde ise -ü eki fiilden fiil yapmıştır.

Bir eke ait birden fazla biçimin bulunması (bazı istisnalar dışında)
Türkçedeki eklerin genellikle ünlü ve ünsüz uyumlarına uymasından
kaynaklanmaktadır: -dır, -dir, -dur, -dür; -tır, -tir, -tur, -tür.

Çekim eklerinde (bir-i-si, hep-i-si gibi bazı istisnalar dışında) aynı
gruptan iki veya daha fazla ek üst üste gelemez. Ancak yapım ekleri
için böyle bir sınırlama yoktur: yaz-dır-t-tır-ı-l-an.

Türkçenin Yapım Ekleri;
1. İsimden isim yapma ekleri,
2. İsimden fiil yapma ekleri,
3. Fiilden fiil yapma ekleri,
4. Fiilden isim yapma ekleri olmak üzere dört gruba ayrılır.


İSİMDEN İSİM YAPMA EKLERİ

İsim tabanlarından yeni anlamlı başka isimler türetmede kullanılan
eklerdir. İşlek olarak kullanılanlardan bazıları aşağıda örnekleriyle
birlikte sıralanmıştır:

1. -lık, -lik, -luk, -lük

a. Yer isimleri yapar: orman-lık, saman-lık, taş-lık, zeytin-lik, kum-luk, odun-luk, çöp-lük, gül-lük, kömür-lük vb.
Dut-luk, Et-lik, İncir-lik, Yumurta-lık. (Burada özel isim olarak kullanılmıştır.)

b. Sıfatlar yapar: ay-lık (ücret), baklava-lık (un), bayram-lık
(elbise), dolma-lık (biber), gömlek-lik (kumaş), hediye-lik (eşya),
mevsim-lik (iş) vb.

c. Alet, araç, gereç isimleri yapar: baş-lık, kulak-lık, sabah-lık,
diz-lik, gece-lik, gelin-lik, sebze-lik, buz-luk, tuz-luk, yağmur-luk,
ön-lük vb. (çaydan-lık, iğneden-lik, yağdan-lık örneklerinde ise –lık
ile aynı işlevdeki Farsça –dan ekinden sonra gelmiştir.)

d. Meslek ve meslek aşaması gösteren adlar yapar: avukat-lık, işçi-lik,
demirci-lik, kılavuz-luk, gözlükçü-lük; asistan-lık, binbaşı-lık,
doçent-lik, general-lik vb.

e. Rütbe ve makam isimleri yapar: bakan-lık, başkan-lık, kaymakam-lık, komutan-lık, vali-lik, müdür-lük, rektör-lük vb.

f. Soyut isimler ve durum isimleri yapar: aç-lık, arkadaş-lık,
ayrı-lık, çocuk-luk, delikanlı-lık, erkek-lik, genç-lik, güven-lik,
güzel-lik, ihtiyar-lık, iyi-lik, kadın-lık, kardeş-lik, koca-lık,
temiz-lik, vicdansız-lık, yolcu-luk vb.

g. Sayı isimlerinden sonra o sayının toplu olarak bulunduğunu bildiren
isimler yapar: altı-lık, beş-lik, bin-lik, on-luk, dört-lük, yüz-lük vb.

h. Renk isimlerine getirilince, o rengin yaygın olarak bulunduğunu
bildiren isimler yapar: beyaz-lık, kara-lık, kırmızı-lık, mavi-lik,
mor-luk vb.

i. Ana-lık, baba-lık, evlat-lık, oğul-luk gibi kelimelerde üveylik anlamı katar.

j. Bağlılık ve özellik anlamı katan adlar yapar: akılcı-lık, sağcı-lık,
devrimci-lik, gerici-lik, milliyetçi-lik, solcu-luk, toplumcu-luk,
******çü-lük vb.

k. Aç-lık tok-luk, az-lık çok-luk, bağ-lık bahçe-lik, var-lık yok-luk,
bir-lik beraber-lik, dir-lik düzen-lik, gül-lük gülistan-lık
örneklerindeki gibi ikilemeler yapar.

l. Getirildiği isme, çokluk veya topluluk anlamı katar: ağaç-lık,
çalı-lık, çam-lık, çayır-lık, kavak-lık, orman-lık, vişne-lik,
söğüt-lük vb.

2. -lı, -li, -lu, -lü

a. Sıfat yapar: anlayış-lı (arkadaş), sayı-lı (gün), bilgi-li
(öğretmen), gölge-li (yer), renk-li (kâğıt), bulut-lu (hava), gül-lü
(bahçe) vb. gibi.

b. Bir yere aitlik, bağlılık anlamı katar: Asya-lı, bura-lı, Konya-lı,
Kayseri-li, lise-li, mahalle-li, doğu-lu, Selçuk-lu, köy-lü,
üniversite-li vb.

c. Yaygın olarak kullanılmayan kök ve gövdelerle kalıplaşmış olarak,
sıfat görevli kelimelerde bulunur: acık-lı, alım-lı, danışık-lı,
paha-lı, tutar-lı giz-li, elveriş-li, sevgi-li, yer-li, top-lu, us-lu,
söz-lü vb.

d. İkileme kurar: al-lı yeşil-li, an-lı şan-lı, bel-li baş-lı, sağ-lı
sol-lu, der-li top-lu, gece-li gündüz-lü, iç-li dış-lı, iri-li ufak-lı
vb.

İkilemeler kuran -lı, -li, -lu, -lü ekinin eski biçimi de böyledir.
Fakat diğer örneklerdeki ekin eski şekli -lıg, -lig, -lug, -lüg olup
başka bir ektir: tat-lıg > tat-lı, küç-lüg > güç-lü
örneklerindeki gibi.

3. -sız -siz, -suz, -süz

Olumsuz anlam taşıyan adlar, sıfatlar, zarflar yapar: ahlâk-sızlık,
ar-sız, hır-sız, ök-süz (annesiz), tel-siz; bağım-sız (ülke), görgü-süz
(adam); kimse-siz (yaşıyor), tutar-sız (davranıyor) vb.

Bu ekle, ikilemeler de yapılır: borç-suz harç-sız, ipsiz sap-sız,
iş-siz güç-süz, kayıt-sız şart-sız, ses-siz ses-siz, tat-sız tuz-suz,
yer-siz yurt-suz vb.

4. -cı, -ci, -cu, -cü; -çı, -çi, -çu, -çü
Meslek, alışkanlık, taraftarlık isimleri yapar:
araba-cı, bilgisayar-cı, cam-cı, iz-ci, koru-cu, göz-cü, balık-çı,
kitap-çı, diş-çi, iş-çi, simit-çi, tost-çu, gözlük-çü; şaka-cı,
yalan-cı, geri-ci, kin-ci, kader-ci, sol-cu, uyku-cu, barış-çı,
fırsat-çı, halk-çı, inat-çı, yaltak-çı, milliyet-çi, Türk-çü vb.

5. -cık, -cik, -cuk, -cük; -çık, -çik, -çuk, -çük

a. Küçültme, azlık, acıma, sevgi, şefkat bildiren adlar yapar: ada-cık,
az(ı)-cık, adam-cık, ağaç-çık, anneciğim (anne-cik-im), Ayhan-cığım,
boru-cuk, dere-cik, kadın-cık, kedi-cik, kimse-cik, küçü(k)-cük,
teyzeciğim (teyze-cik-im), yavru-cuk, yumuşa-cık (yumuşak-çık),
zavallı-cık..

b. Hastalık isimleri yapar: arpa-cık, yılan-cık, kızamık-çık, pamuk-çuk.

c. Bitki isimleri yapar: kızıl-cık, dil-cik, gelin-cik...

d. Organ isimleri yapar: elma-cık (kemiği), karın-cık, badem-cik, kese-cik, köprü-cük (kemiği), kapak-çık...

e. Hayvan isimleri yapar: sığır-cık, tatar-cık...

f. Alet isimleri yapar: dağar-cık, iğne-cik, maymun-cuk, dip-çik...

g. Yer isimleri yapar: Ayva-cık, Çınar-cık, Germen-cik, Harman-cık, Ova-cık, Yaka-cık, Göl-cük...

6. -ca, -ce, -ça, -çe

a. Özellikle sıfatlara ve zarflara çekim eki gibi gelerek asıl işlevi
olan eşitlik, benzerlik, görelik, nispet gibi anlamları kazandırır:
adam-ca, akıl-ca, ala-ca, bu-n-ca, çılgın-ca, filan-ca, kısa-ca,
sarı-ca, soy-ca, yakın-ca, aile-ce, ben-ce, bilgi-ce, bölüm-ce,
deli-ce, ekşi-ce, güzel-ce, iyi-ce, kendi-n-ce, siz-ce, çocuk-ça,
yaş-ça, açık-ça, ak-ça, adet-çe, geniş-çe, gök-çe...
b. Ayrı-ca, başlı-ca, doğru-ca, düşman-ca, kolay-ca, böyle-ce,
erken-ce, gizli-ce, ön-ce, sert-çe, çabuk-ça, hoş-ça, yavaş-ça
örneklerindeki gibi adlardan, sıfatlardan bazen de zamirlerden sonra
gelerek zarf yapar.

c. Dil ve lehçe isimleri yapar: Alman-ca, İngiliz-ce, Arap-ça, Fars-ça, Rus-ça, Türk-çe; Çuvaş-ça, Yakut-ça...

d. Yer isimleri yapar: Çamlı-ca, Çatal-ca, Çukur-ca, Kozlu-ca,
Kumlu-ca, Sapan-ca, Yarım-ca, Derin-ce, Düz-ce, Sütlü-ce, Yeni-ce...

e. Doğrudan doğruya isimler ve sıfatlar yapar: o-n-ca, ılı-ca, kokar-ca; ala-ca (karga), aptal-ca (söz), Kara-ca (Ali) gibi.


7. -daş, -deş, -taş, -teş

Eşlik, ortaklık, bağlılık, aitlik bildiren isimler yapar: adaş (daş), anlam-daş, arka-daş, çağ-daş, gönül-daş, kardeş (sır-daş, soy-daş, ülkü-daş, yol-daş, öz-deş, yön-deş, denk-taş,
emek-taş, yurt-taş, kök-teş, ses-teş.

8. -ncı, -nci, -ncu, -ncü

Sıralama ve derece bildiren isimler yapar: altı-ncı, bir-i-nci, elli-nci, iki-nci, son-u-ncu, üç-ü-ncü, yüz-ü-ncü gibi.

9. -ar, -er; -şar, -şer

Asıl sayı adlarından üleştirme sayıları yapar. Ünsüzle biten sayılara
-ar, -er; ünlüyle biten sayılara -şar, -şer biçimi getirilir: kırk-ar,
on-ar, beş-er, bir-er, üç-er; altı-şar, iki-şer, yedi-şer gibi.

10. -sal, -sel

Yapı olarak yanlış olmasına rağmen –sal, -sel eki bugün yaygın olarak
kullanılmaktadır. Bilim eseri yerine bilimsel eser, kamu alanı yerine
kamusal alan gibi yanlış kullanmalar tercih edilmektedir.

Günümüzde nispet ifade eden î ekinin yerine -l ( doğa-l, özne-l,
yasa-l), -al, -el (ulus-al, söz-el) ve –sal, -sel (sayı-sal, bölge-sel)
ekleri de kullanılmaktadır. Türkçedeki batı kökenli kelimelerde de
nisbet î’si yerine –k eki de (sosyoloji-k, biyoloji-k) kullanılmaktadır.

-sal, -sel eki açı-sal, anıt-sal, doğru-sal, duygu-sal, hayvan-sal,
kalıt-sal, kara-sal, kut-sal, onur-sal, tarım-sal, yapı-sal, birey-sel,
bitki-sel, bölge-sel, çizgi-sel, evren-sel, gelenek-sel örneklerinde
görüldüğü gibi sıkça kullanılmaktadır. Ancak yapı olarak yanlış olan bu
şekli yaygın örneklerinin dışında kullanmamaya özen göstermek gerekir.

Bunlardan başka, getirildiği isme değişik anlamlar katan ve sınırlı
sayıda örnekte rastlanan isimden isim yapma ekleri de vardır. İsimden
türemiş isimler hakkında fikir vermesi düşüncesiyle bunların çoğu
aşağıda örnekleriyle birlikte verilmiştir:

-aç, -eç (boz-aç, kır-aç, top-aç), -ak, -ek (baş-ak, sol-ak, top-ak,
ben-ek),-an, -en (oğulan>oğlan kız-an, er-en), -cıl, -cil,
-cul,-cül; -çıl, -çil, -çul, -çül (tavşan-cıl, ben-cil, ev-cil,
ölüm-cül, balık-çıl, kır-çıl, et-çil,ot-çul), -cileyin (ben-cileyin,
sen-cileyin), -ç (ana-ç, ata-ç, baba-ç), -gıl, -gil, -gül, -kıl, -kil)
(Ali-gil, dayım-gil, kır-kıl, iç-kil, dört-gül), -ka, -ge (baş-ka,
öz-ge), -kan, -ken (baş-kan, er-ken), -kek (er-kek), -man, -men
(ak-man, ata-man, kara-man, konuk-man, yal-man, dik-men, evci-men,
gök-men, köle-men, küçük-men> küçü-men, köse-men, öz-men), -la
(kış-la-g>kış-la, yay-la-g>yay-la), -lak, -lek (av-lak, kış-lak,
kuş-lak, ot-lak, su-lak, ev-lek), -leyin (akşam-leyin, gece-leyin,
sabah-leyin), -msı, -msi, -msu,-msü (acı-msı, ağac-ı-msı, kırmızı-msı,
sarı-msı, tatlı-msı, tepe-msi, ekşi-msi, yeşil-i-msi, mor-u-msu),
-mtırak (ekşi-mtırak, acı-mtırak, sarı-mtırak, mavi-mtırak,
yeşili-mtırak), -rak, -rek (acı-rak, kısa-rak, tatlı-rak, iri-rek),
-sak, -sek (bağır-sak, kur-sak, dir-sek, tüm-sek), -sı, -si, -su, -sü
(kadın-sı, erkek-si, çocuk-su), -şın, -şin (ak-şın, kara-şın, sarı-şın
gök-şin), -t (eş-i-t, yaş-ı-t), -z (altı-z, beş-i-z, dörd-ü-z, iki-z,
üç-ü-z)
Sayfa başına dön Aşağa gitmek
http://www.xboxcafe.com.tr
Blackdream
Yönetici
Yönetici
Blackdream


Erkek
Zodyak : Akrep
Mesaj Sayısı : 56296
Yaş : 36
Nereden : Bursa
İş : Makine Teknikeri
Kayıt tarihi : 24/01/08
Rep Puanı : 28
Rep Puanı : 232054

Yapım Ekleri ve Uygulaması Empty
MesajKonu: Geri: Yapım Ekleri ve Uygulaması   Yapım Ekleri ve Uygulaması Icon_minitimeSalı Nis. 07, 2009 6:44 pm

İSİMDEN FİİL YAPMA EKLERİ

İsim kök ve gövdelerinden fiiller yapmak için kullanılan bu eklerin
ayrı ayrı işlevleri yoktur. Hepsinin ortak işlevi, isimleri
fiilleştirmek olduğu için türetilen fiilin anlamını ekler değil kök
veya gövde konumunda olan isimler belirler. Bunlardan çok
kullanılanları örnekleriyle aşağıda gösterilmiştir:

1. -la-, -le-

İsim soylu kelimelerden fiil gövdesi kurar: ak-la-, av-la-, bağ-la-,
baş-la-, nokta-la-, suç-la-, ucuz-la-, yaz-la, yok-la-, yol-la-,
ateş-le-, belge-le-, dem-le-, demir-le-, diş-le-, giz-le-, kilit-le-,
mim-le, ter-le-, ütü-le-; çat-la-, çın-la-, gür-le-, hav-la-, üf-le-
vb. gibi.

Bu ekle yapılan fiillerden bazıları bugün bu şekliyle kullanılmazlar.
-n-, -ş-, -t- fiilden fiil yapma ekleriyle genişletilmiş olarak yeni
bir ek görüntüsüyle ortaya çıkarlar: can-lan-, dik-len-, yaş-lan-,
bol-laş-, dinç-leş-, iyi-leş-, makine-leş-, Türkçe-leş-, kir-let- vb.
gibi.

Bazı dilciler bu özellik sebebiyle eki, -lan-, -len-; -laş-, -leş-; -lat-, -let- biçiminde de gösterirler.

2. -al-, -el-

İsim kökleri ve gövdelerinden genellikle dönüşlü çatıda fiiller kurar: az-al-, boş-al-, bun-al-, dar-al-, kör-el-, yön-el- gibi

3. -l-

İşlevi, -al- / -el- ekiyle aynıdır: doğru-l-, duru-l-, ince-l-, kısa-l-, sivri-l- vb.

4. -a-, -e-:

İsim soylu kelimelerden fiil gövdeleri kurar: ad-a-, benz-e-
(yaş-a- vb.

İsimden fiil yapan ve sınırlı kullanım alanı olan diğer ekler (bazı
örnekleriyle) şöyle sıralanabilir: -ar-, -er- (ağ-ar-, baş-ar-,
mor-ar-, on-ar-, ev-er-, göğ-er-); -da-, -de- (çatır-da-, fısıl-da-,
horul-da-, ışıl-da-, kütür-de- ); -k- (aç-ı-k->ac-ı-k-, bir-i-k-,
geç-i-k->gec-i-k-, göz-ü-k-); -kır-, -kir-, -kur-, -kür- (fış-kır-,
hıç-kır-, kış-kır-t-, püs-kür-, tü-kür-); -msa-,-mse- (az-ı-msa-,
ben-i-mse-, kötü-mse, küçükümse> küçü-mse-); -r- (deli-r-);-sa-,
-se- (buğa-sa-, aygır-sa-, su-sa-, umur-sa, mühim-se-, garip-se-,
önem-se-).


FİİLDEN FİİL YAPMA EKLERİ

Fiil kök ve gövdelerinden, yeni fiiller türetmek için kullanılan, sayıca az fakat işlek eklerdir.
1. -l-

Dönüşlülük, edilgenlik ve bilinmezlik ifade eden fiiller yapar:
boğ-u-l-, büz-ü-l-, üz-ü-l-, yor-u-l-; an-ı-l-, bas-ı-l-, duy-u-l-,
gönder-i-l-, kaz-ı-l-, kıy-ı-l-, öv-ü-l-, sar-ı-l-, sök-ü-l-, ver-i-l-,
yaz-ı-l-, yüz-ü-l- gibi.

Sonu ünlüyle ve l ünsüzüyle biten fiiller -l- ekini almazlar.

2. -ma-, -me-

Getirildiği bütün fiil kök ve gövdelerine olumsuzluk anlamı katar:
duy-ma-, kaç-ma-, sor-ma-, uyu-ma-, yat-ma-, bil-me-, çek-me-, gör-me-
vb. gibi.

3. -n-
Dönüşlülük ifade eden fiiller yapar: bak-ı-n-, çek-i-n-, giy-i-n, yet-i-n-...
Dönüşlülük ifade eden -n- ile edilgenlik, bilinmezlik yapan –n-
birbirine karıştırılmamalıdır. Bunlar şekil bakımından aynı fakat işlev
bakımından farklıdır:

Dönüşlülük Edilgenlik, bilinmezlik
ara-n- (Çok arandı.) ara-n- (Her yer arandı.)
sil-i-n- (Silinmiş, kurulanmış.) sil-i-n- (Tahta silindi.)
yıka-n- (Ali yıkandı.) yıka-n- (Araba yıkandı.)

4. -r-

Fiillere, yaptırma ve oldurma anlamı katan, geçişsiz fiilleri geçişli
yapan eklerden biridir. Sonu ünlüyle biten fiillere gelmez. Daha çok,
sonu ç, ğ, p, ş, t, y ünsüzleriyle biten tek heceli fiillere gelir:
aş-ı-r-, bit-i-r-, doğ-u-r-, duy-u-r-, geç-i-r-, piş-i-r- vb.

5. -ş- :

Fiil tabanlarından işteş ve dönüşlü çatıda * fiiller yapar: at-ı-ş-,
bak-ı-ş-, dön-ü-ş-, döv-ü-ş-, gör-ü-ş-, gül-ü-ş-, kalk-ı-ş-, kok-u-ş-,
sev-i-ş-, sık-ı-ş- gibi.

6. -t-

Ettirgen çatı kuran çok işlek bir ektir: acı-t-, az-ı-t-, benze-t-,
boya-t-, düzel-t-, kapa-t-, kuru-t-, oku-t-, öde-t, sür-t-, uza-t-,
ürk-ü-t-,yüksel-t- gibi.

7. -dır-, -dir-, -dur-, -dür-; -tır-, -tir-, -tur-, -tür-

Çok işlek eklerden biridir. Ettirgen çatılı fiiller yapar. Ünlüyle
biten tek heceli fiillerle ünsüzle biten bütün fiillere
getirilebilir:kay-dır-, yaz-dır-, yıl-dır-, bil-dir-, de-dir-,
giy-dir-, sez-dir-, sin-dir-, ver-dir-, ye-dir-, don-dur-, gül-dür-,
yüz-dür-; aç-tır-, as-tır-, bık-tır-, tart-tır-, çek-tir-, koş-tur-,
öp-tür-, tüt-tür- vb.

Yukarıdakilere göre az işlek olan, fiilden fiil yapma eklerinin
diğerleri ise örnekleriyle birlikte şunlardır: -a-, -e- (bul-a-,
dol-a-, tık-a-); -ala-, -ele- (dur-ala-, kak-ala-, kov-ala-, şaş-ala-,
ov-ala- eş-ele-, gez-ele-, it-ele-, silk-ele-, tep-ele-);-ar-/-er-
(kop-ar-, çık-ar-); -ı-, -ü- (kaz-ı-, sür-ü-); -k- (dol-u-k-, kan-ı-k-;
bur-k-, kal-k-, sil-k-); -p- (kır-p-, ser-p-)...


FİİLDEN İSİM YAPMA EKLERİ

Fiil kök ve gövdelerinden, isimler yapmakta kullanılan eklerdir. Bu
eklerin sayıca çok ve işlek olması, Türkçenin fiilden isim yapmaya
elverişli bir dil olduğunun da göstergesidir.

1. -gan, -gen; -kan, -ken

Alışkanlık, özellik, aşırılık anlamı katar: atıl-gan, alış-kan,
kay-gan, sıkıl-gan, sürün-gen; çalış-kan, somurt-kan, yalıt-kan,
değiş-ken, üret-ken gibi.

2. -gı, -gi, -gu, -gü; -kı, -ki, -ku, -kü

Kullanım alanı çok geniş olan eklerden biridir. Fiilin gösterdiği
hareketle ilgili türlü nesneleri, kavramları karşılar. Alet isimleri de
yapar: al-gı, çal-gı, sar-gı, say-gı, bil-gi, der-gi, ez-gi, ser-gi,
ver-gi, kur-gu, sor-gu, vur-gu, gör-gü, ör-gü, sür-gü; at-kı, bas-kı,
biç-ki, bit-ki, seç-ki, iliş-ki, kes-ki, tut-ku, düş-kü, küs-kü vb.

3. -gın, -gin, -gun, -gün; -kın, -kin, -kun, -kün

Aşırılık anlamı taşıyan ve genellikle sıfat gibi kullanılan isimler
türetir: az-gın, dal-gın, bez-gin, bil-gin, boz-gun, ol-gun, yor-gun,
üz-gün; yat-kın, bit-kin, et-kin, geç-kin, piş-kin, seç-kin, tut-kun,
küs-kün gibi.

4. -ı, -i, -u, -ü

Olan, yapan veya yapılanı karşılayan isimler türeten işlek bir ektir:
an-ı, başar-ı, bat-ı, çarp-ı, kaz-ı, say-ı, sık-ı, yaz-ı, beğen-i,
bildir-i, diz-i, gez-i, doğ-u, dol-u, kork-u, pus-u, sor-u, sun-u,
öl-ü, ört-ü gibi.

5. -ıcı, -ici, -ucu, -ücü

Meslek ya da özellik bildiren isimler yapar: ak-ıcı, al-ıcı, bak-ıcı,
kurtar-ıcı, yaz-ıcı, çek-ici, gez-ici, tüket-ici, üret-ici, ver-ici,
boğ-ucu, oku-y-ucu, soğut-ucu, tut-ucu, güldür-ücü, sür-ücü gibi.

6. -ış, -iş, -uş, -üş *

Sayılı birkaç fiil dışında bütün fiil köklerine ve gövdelerine
gelebilen işlek eklerden biridir. Kalıcı isimler de yapar: al-ış,
anla-y-ış, bak-ış, davran-ış, sat-ış, yağ-ış, yaratıl-ış, gir-iş,
söyle-y-iş, ver-iş, doğ-uş, duy-uş, sun-uş, gör-üş.

7. -k

Fiil kök ve gövdelerinden genellikle sıfat görevinde kullanılan
kelimeler türeten işlek eklerden biridir: aç-ı-k, birleş-i-k, boz-u-k,
del-i-k, dile-k, don-u-k, ez-i-k, göç-ü-k, iste-k, kes-i-k, kır-ı-k,
sök-ü-k, tara-k, uyuş-u-k, yan-ı-k, yerleş-i-k. vb.

8. -m

Kalıcı isimler yapan işlek eklerdendir: al-ı-m, bak-ı-m, bas-ı-m,
bil-i-m, çek-i-m, çiz-i-m, doğ-u-m, eğit-i-m, ek-i-m, geç-i-m, giy-i-m,
iç-i-m, öl-ü-m, sar-ı-m, sat-ı-m, seç-i-m, sun-u-m, tak-ı-m, tanı-m,
tad-ı-m, tüket-i-m, uçur-u-m, üret-i-m, ver-i-m, yud-u-m vb.


9. -ma, -me

Bütün fiil kök ve gövdelerine getirilebilir. Asıl görevi, iş isimleri
yapmaktır: oku-ma, sula-ma, soruştur-ma, bekle-me, git-me, gez-me,
görüş-me.

As-ma, ayaklan-ma, bas-ma, danış-ma, doku-ma, dol-ma, dondur-ma,
kavur-ma, tamla-ma, tonla-ma, yak-ma, yaz-ma, yokla-ma, besle-me,
böl-me, bütünle-me, dik-me, iç-me, sür-me örneklerindeki gibi kalıcı
isimler de yapar.

10. -mak, -mek

Türkçedeki bütün fiil kökleri ve gövdelerine gelir. Asıl görevi, fiil
isimleri yapmaktır: aç-mak, ağla-mak, kaz-mak, ofla-mak, utan-mak,
yalvar-mak, bil-mek, derle-mek, gül-mek vb.
Ayrıca çak-mak, kay-mak, tok-mak, ek-mek, il-mek, ye-mek örneklerinde olduğu gibi az sayıda kalıcı isimler de yapar.

11. -tı, -ti, -tu, -tü

Genellikle yansıma tabanlarından ve dönüşlü çatı kuran eklerden sonra
gelerek isimler türetir: cayır-tı, cızır-tı, çatır-tı, gıcır-tı,
homur-tu, gümbür-tü, kütür-tü; alın-tı, bunal-tı, çarpın-tı, çıkın-tı,
kabar-tı, karar-tı, kaşın-tı, kızar-tı, sığın-tı, sıkın-tı, uzan-tı,
belir-ti, öden-ti, tiksin-ti, ürper-ti, doğrul-tu, görün-tü, vb. Fiile
gelen örneklerde bu eki -ntı, -nti, -ntu, -ntü olarak da düşünebiliriz.


Yukarıda sıralanan fiilden isim yapma ekleri, diğerlerine göre
örnekleri çok olan işlek eklerdir. Bunların dışında sınırlı sayıda
örnekte rastlanan ve diğerlerine göre daha az işlek olan fiilden isim
yapma ekleri de vardır.

Bunlar, aşağıda alfabetik düzende sıralanmıştır:

-a, -e : doğ-a, sap-a, oy-a, yar-a, diz-e, geç-e, gel-e, sür-e...
-ağan, -eğen : dur-ağan, ol-ağan, yat-ağan, gez-eğen..
-ak, -ek : barın-ak, bat-ak, bıç-ak, dur-ak, kaç-ak, kay-ak, kon-ak, sap-ak, tut-ak, yat-ak,
dön-ek, sür-ek, ürk-ek...
-alak, -elek : as-alak, yat-alak, çök-elek.
-amak, -emek : bas-amak, kaç-amak, tut-amak...
-anak, -enek: ol-anak, tut-anak, gel-enek, gör-enek, kes-enek, seç-enek.
-ca, -ce: sakın-ca, dinlen-ce, düşün-ce, eğlen-ce, güven-ce, söylen-ce...
-ç: gülün-ç, iğren-ç, inan-ç, kılın-ç, kıskan-ç, korkun-ç, sevin-ç, usan-ç. Eskiden sadece –n-’li
çatılara gelen bu ek günümüzde ünlüyle biten fiillere de getirilmektedir: bağla-ç, imle-ç,
tümle-ç.
-aç, -eç: kaldır-aç, sark-aç, say-aç, büyüt-eç, gül-eç, sür-eç...
-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü: imambayıl-dı, hünkarbeğen-di, şıpsev-di, gecekon-du,
ayakbas-tı, külbas-tı, piş-ti, eltieltiyeküs-tü...
-ga, -ge: dal-ga, yon-ga, bil-ge, böl-ge, diz-ge, göster-ge, sömür-ge, süpür-ge, öner-ge...
-gaç, -geç; -kaç, -keç: solun-gaç, utan-gaç, il-geç, süz-geç, üşen-geç, yüz-geç, kıs-kaç...
-gıç, -giç, -guç, -güç: başlan-gıç, dal-gıç, bil-giç, sor-guç...
-maca, -mece : at-ma-ca, bul-ma-ca, koş-ma-ca, bil-me-ce, çek-me-ce, düz-me-ce, kes-me-
ce, seç-me-ce...
-maç, -meç: al-maç, bula-maç, çığırt-maç, kar-maç, kurut-maç, sık-maç, yak-maç,yanılt-
maç, yırt-maç, böl-meç, de-meç...
-man, -men: az-man, danış-man, okut-man, öğret-men, say-man, seç-men, yaz-man,
yönet-men...
-mık, -mik, -muk, -mük: kıy-mık, il-mik, kus-muk, soy-muk...
-n: ak-ı-n, bas-ı-n, diz-i-n, gel-i-n, say-ı-n, tüt-ü-n, yay-ı-n, yığ-ı-n...
-t : an-ı-t, bin-i-t, dik-i-t, geç-i-t, kes-i-t, öğ-ü-t, um-u-t, kon-u-t, taşı-t, yak-ı-t, yap-ı-t, yaz-ı-t...

Buram, tutam, çatal, dolanbaç>dolambaç, saklanbaç>saklambaç, göçeri, uçarı, ışıl, kaypak,
sürünceme, tutsak, yağmur, yayvan kelimelerinde koyu yazılan ekler ise (neredeyse) bu
örneklerle sınırlıdır.






1. Ek, Kök, gövde nedir?

2. -mak/-mek her yere, van eki bazen (yayvan)

3. İsme getirilen yapım eki, fiile getirilmez.

4. Yazılışları aynı ama karıştırma
Sürmek – sürümek
Sürüden - sürüdüm TÜRK DİLİ DERSİNE


HOŞ GELDİNİZ
İSİMDEN İSİM YAPMA EKLERİ
LIK
saman-lık
bayramlık
buzluk
demircilik
rektörlük
temizlik
yüzlük
babalık, evlatlık
açlık, tokluk

LI
Bilgili, renkli
Konyalı, köylü
Yerli, sözlü
Sağlı-sollu

SIZ
Ahlaksız

CI
Bilgisayarcı, camcı

CIK
Kedicik,
Kızamıkçık, pamukçuk
Gelincik, kızılcık
Köprücük, bademcik

CA
Adamca, güzelce – nispet katar
Düşmanca, yavaşça – zarf yaptı.
Romence, İngilizce
Çukurca, Çamlıca

DAŞ
Özdeş, soydaş

NCI
İkinci, yirminci

AR
İkişer, yirmişer

SAL
Bitkisel,

İSİMDEN FİİL YAPMA EKLERİ
LA
Terle, ütüle

AL
Boşal
Azal

L
Doğrul, incel

A
Boşa, kana

AR
Kızar, başar

Alıntıdır.
Sayfa başına dön Aşağa gitmek
http://www.xboxcafe.com.tr
 
Yapım Ekleri ve Uygulaması
Sayfa başına dön 
1 sayfadaki 1 sayfası
 Similar topics
-
» CATIA ile akylly CAM uygulamasy

Bu forumun müsaadesi var:Bu forumdaki mesajlara cevap veremezsiniz
XBOXCAFE OYUNCU TOPLULUĞU PLATFORMU( www.xboxcafe.com.tr ) 2008 - 2022 :: www.webyardim.org Forumu :: WEBYARDİM FORUMU İCİN TİKLAYİN :: AÇIK ÖĞRETİM FAKULTESİ (Anadolu Üniversitesi) :: Ders Notları & İpuçları :: 4. Sınıf Ders Notları-
Buraya geçin: