Bios nedir, Ne işe yarar?

Konu: Bios nedir, Ne işe yarar? Çarş. Eyl. 23, 2009 10:48 pm

Çok küçük kapasiteye sahip olan ve
oldukça basit işlemler gerçekleştiren BIOS'ta en ufak bir sorun
yaşanırsa bilgisayarınız devre dışı kalabilir.

Bilgisayar ile gerçekleştirilen her türlü işlemde, işlemcinin önemli
bir görevi vardır. İçerisinde milyonlarca transistoru barındıran ve ana
işlevi kendisine verilen komutları işleme dönüştürmek olan işlemci, bu
esnada en çok bellek ile veri alışverişinde bulunur. Tüm verileri
depolama görevini üstlenen sabit disk, bu veriyi öncelikle belleklere
yollar. Bellekler ise aynı şekilde veriyi işlemciye gönderir. Bu döngü
sürekli olarak sürer ve veri, sabit disk, işlemci ve bellek arasında
gidip gelir. Ancak bilgisayarlar için öyle bir an vardır ki işlemci
için gereken veri, doğrudan elde edilemez. Bu olay bilgisayarın ilk
açıldığı anda karşımıza çıkar. İşlemci sistem açılışı anında sabit
diske erişmek ister. Sabit diske erişimin gerçekleşebilmesi için
bilgisayarın sistemle ilgili ana bilgileri elde etmesi gereklidir. Bu
bilgiler ise sabit diskte saklıdır. Yani bu durumda sistemin açılması
için gerekli olan bilgi sabit diskte bulunmasına rağmen sistem
bileşenleri aktif hale geçmediği için sabit diske erişim mümkün
değildir. Bu durumu anahtarı içinde saklı olan bir kasaya
benzetebiliriz. Anahtara erişim olmadığı için kasa açılamamaktadır.
Kasa açılamadığı için de anahtara erişilememektedir. İşte bu sorunu
aşmak için sistemi tanımlamaya yarayan ve oldukça az yer kaplayan
bilgiler başka bir ortamda tutulmalıdır. Bu ortam BIOS yongasıdır.

BIOS'un Görevi

BIOS (Basic Input-Output System) kelimesinin anlamı ‘Ana
giriş-çıkış sistemi'dir. BIOS içerisinde sistemin ilk açılışını
gerçekleştirmek için yeterli derece bilgi yer alır. Açılış sırasında
BIOS tarafından yapılan ilk iş CMOS bilgilerini kontrol etmektir. CMOS
belleğinin görev yapabilmesi için çok zayıf elektrik akımı yeterlidir
ve bu akım anakartlar üzerinde yer alan saat pilleri tarafından
karşılanır. Bu enerji ihtiyacı o kadar düşüktür ki bir pil herhangi bir
sorun olmadığı sürece beş yıl bile yeterli olabilir. CMOS içerisinde
BIOS tarafından saklanamayan bellek gecikme süreleri gibi bazı
değişkenler yer alır. Bildiğiniz gibi bu değişkenlerin otomatik olarak
algılanmasını seçebileceğiniz gibi kendimiz de manuel olarak
girebiliriz. Yaptığımız değişikliklerin kaybolmamasını bu pil sağlar.
Bazen kullanıcılar bilgisayarlarının saatinin ve tarihinin sürekli
sıfırlandığından şikayetçi olur. Bu olayın sebebi anakart üzerindeki
pilin bitmesi ya da bitmek üzere olmasıdır. Saat ve tarih bilgileri
silinse de anakart bileşenleri ile ilgili pek çok diğer bilgi silinmez.
Çünkü bu bilgiler CMOS altında değil BIOS yongasının esas belleğinde
bulunmaktadır. BIOS altında yer alan bu esas belleğin değişimi ancak
BIOS güncellemesi sırasında gerçekleşir. Örneğin kullanmış olduğunuz
anakart, yapılan bir BIOS güncellemesi sonrasında en yeni işlemcileri
tanır hale gelebilir. BIOS güncellemesinin son derece riskli olmasının
altında yatan neden de budur. Güncelleme sırasında oluşabilecek
elektrik kesintisi gibi bir sorun ya da başka bir anakarta ait olan
güncelleme dosyasının yüklenmesi anakartı kullanılmaz hale getirebilir.
Bunun sebebi BIOS içindeki ana belleğin hasar görmesidir. Böyle bir
sorun oluştuğunda bilgisayar hiçbir şekilde açılmaz.

Açılış sırasındaki adımlar

CMOS altındaki tüm değerler yüklendikten sonra güç yönetim
özellikleri aktif hale geçer ve görüntü kartı tanımlanır. Günümüzdeki
görüntü kartlarının kendilerine ait birer BIOS yongası bulunmaktadır.
BIOS görüntü kartını bulduğu anda kartın içerisindeki BIOS bilgisini
okuyarak özelliklerini hızlı bir şekilde öğrenir ve ekrana yansıtır. Bu
nedenledir ki bilgisayarınızı açtığınızda ekrana gelen ilk görüntü,
ekran kartının modeli ve belleği ile ilgili bilgi satırıdır. Daha
sonraki aşama POST (Power On Self Test) olarak adlandırılır. POST
sırasında anakarta bağlı PS/2 ve USB tipindeki klavye ve farelerin
taraması yapılır. Hemen ardından tüm PCI yuvaları taranarak mevcut
kartlar listelenir. Eğer CMOS ayarları altında ‘Quick Power On Self
Test' yani ‘Hızlı POST' aktif hale getirilmemişse bellekler denetlenir.
Denetleme sırasında sistem belleği ya da bellekleri okuma ve yazma
testine tabi tutulur. Bu işlemler sırasında bilgisayardan gelebilecek
sesli uyarı sinyalleri donanımsal bir sorun olduğunu belli eder. Çünkü
henüz işletim sitemi ile ilgili hiçbir dosya yüklenmemiştir.

POST işlemi başarılı şekilde sonuçlandığında IDE cihazları kontrol
edilmeye başlanır. Cihazların kontrol edilmesi her bir IDE kablosuna
sırayla sinyal gönderilerek yapılır. Sinyal geri dönmediğinde bu
kanalın boş olduğu varsayılır. Sinyal döndüğü takdirde türüne bağlı
olarak cihazın modeli, markası, kapasitesi ve özellikleri ile ilgili
bilgiler elde edilir.

Yanlış BIOS ayarları sisteme zarar verebilir mi?

BIOS altındaki bazı ayarlarda değişiklik yapılması sistem
bileşenlerinin zarar görmesine sebep olabilir. Özellikle yeni nesil
anakartlarda yer alan işlemci ve bellek gerilim ayarları, son derece
tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Örneğin bu değerlerin 0.5 Volt
arttırılması bile işlemcinin yanmasına sebep olabilir. Bunun yanında
yüksek frekanslarda çalışan ve oldukça fazla ısınan işlemcilerin ısı
değerleri çok iyi şekilde takip edilmelidir. Çoğu anakartta yer alan
ısı kontrolcüleri BIOS altındaki ayarlarla denetlenmektedir. Bu ayar
sayesinde ısı değeri belli bir değeri aştığında sistemin kapanması
sağlanabilir. Bu ayar bölümündeki eşik sınır değeri 70 C iken
değişiklik yapılıp tamamen devre dışı kalması sağlanırsa işlemcinin
ısınarak yanması ihtimali doğabilir. Elbette bu sonucun doğması için
işlemci fanının arızalanması ya da yerinden oynaması gereklidir.

Boot işleminin detayları

Tüm anlatılan aşamalar atlatıldıktan sonra işletim sitemi
yüklenmeye başlanır. Elbette bu aşamada açılış için kullanılan sıralama
dikkate alınır. Eğer açılış sırası ‘A, C, CD-ROM' şeklinde ise ilk önce
disket sürücü yuvası kontrol edilir. Sırasıyla açılış sırasındaki tüm
cihazlar işletim sistemi için gerekli dosyaları içermiyorsa bu durumda
ekrana hata uyarısı gelir.

İşletim sistemi açıldıktan sonra BIOS'un devre dışı kaldığını
sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Belli bir uygulama, işlemciyi devreye
sokmak istediğinde özel bir sinyal gönderir. İşlemci BIOS bilgisini
inceleyerek veri göndermekte olan bir bileşen olup olmadığını kontrol
eder. Örneğin veri girişi olduğu sürece klavyeden gelen sinyaller de bu
şekilde iletilir. İşlemci ve bellek bu sayede veri iletişimini sağlıklı
şekilde gerçekleştirir.

Güncelleme dikkat ister

Bilgisayarınızdaki anakartın BIOS bilgilerini güncelleyebileceğinizi
ama bu işlemin riskli olduğunu söylemiştik. Bu durum bazen şart
olabilir. Örneğin 3 - 4 yıllık bir bilgisayar yeni almış olduğunuz 80
GB kapasiteli sabit diski tanımayabilir. Bu durumda anakart
üreticisinin internet sitesini kontrol edip yeni bir BIOS sürümü olup
olmadığını kontrol etmelisiniz. Bilgisayarınızla ilgili bir sorununuz
olmadığı sürece BIOS güncellemesi yapmayı denemeyin. Bazı anakartlarda
BIOS'un güncellenmesini engelleyen bir jumper bulunur.

Bu jumper'ı farklı bir konuma getirmediğiniz sürece güncelleme
mümkün olmaz. BIOS bilgilerini silme özelliğine sahip bazı virüslerden
bu şekilde rahatlıkla korunabilirsiniz. Diğer yandan Gigabyte
firmasının kullandığı Dual-BIOS teknolojisi de oldukça faydalı bir
özellik. Bu teknoloji BIOS'un birebir kopyasını içermekte ve bir sorun
olduğu anda diğer kopya devreye girerek anakartı korumakta.

Disket sürücü, sistem açılışını engelleyebilir

BIOS altındaki ayarlar da ile ilk açılış cihazı olarak disket sürücü
seçilmiş ise ve disket sürücü içinde sistem disketi olmayan bir disket
mevcut ise sistem açılışı yarıda kalacaktır. Bunun nedeni BIOS'un
disket sürücüyü otomatik olarak geçme özelliğinin olmamasıdır. Halbuki
ilk cihaz olarak CD-Rom seçilse, sürücü içinde sistem açılış CD'si
olmadığında derhal bir sonraki açılış cihazına geçilir. Tüm disketler
Windows altında formatlandığı anda ilk sektöre özel bir bilgi yazılır.
Açılış disketi olarak formatlanmamış disketler sistemi beklemeye alır.
Hiç formatlanmamış disketler ise işleme tabi tutulmadığından açılışı
engellemezler.

» Bios Resetleme