H.Z ZÜLKARNEYN

ZÜLKARNEYN

Adı Kur'ân'da geçer. Allah ondan övgü ile bahsetmiştir. Peygamber mi, yoksa veli mi olduğu ihtilâf konusu olmuştur.


Zülkarneyn kelimesi Arapçadır. Zü ve karneyn kelimelerinin
birleşmesinden meydana gelmiştir. Zü, sahip ve malik demektir. Karn
ise, boynuz, perçem, tepe, zaman, güneş anlamlarına gelir. Karneyn,
karn'ın tesniyesi yani iki tanesi demektir. Buna göre Zülkarneyn
kelimesi iki boynuz sahibi şeklinde tercüme edilir (el-Firuzabadî,
el-Kamusu'l-Muhît, Kahire 1332, IV, 257 vd).


Zülkarneyn'in kim oluğu ve neden kendisine bu lakabın takıldığı
konusu, eskiden beri tartışmalı bir husus olarak devam etmiştir.
Kendisine Zülkarneyn denilmesi, alimler tarafından, başının iki yanında
iki boynuza benzer çıkıntıların bulunması, dünyanın şark ve garbını
dolaşması, başının iki yanının bakırdan olması, örülmüş iki deste saçı
olması, Allah'ın kendisine nur ve zulmeti musahhar kılması (emrine
vermesi), yürürken nurun önünden, zulmetin ise arkasından gelmesi,
şecaatı dolayısıyle bu lakabı almış bulunması, rüyasında gökyüzüne
çıktığını ve güneşin iki tarafına asıldığını görmesi anlamlarında
yorumlanmıştır.


Zülkarneyn'in kim olduğu hususu da, çok farklı şekillerde
yorumlanmıştır. Bilindiği gibi Zülkarneyn kelimesi onun esas adı değil,
lakabıdır. Onun esas adı hakkında değişik görüşler ileri sürülmüştür.
Birçok kişi, onun Büyük İskender (M.Ö 356-323) olduğunu iddia etmiştir.
Fakat Kur'ân'da söz konusu olan Zülkarneyn ile Büyük İskender'in
vasıfları birbirini tutmamaktadır. Zülkarneyn, Allah'a inanan, dürüst
bir hayat süren ve peygamber olduğu bile ileri sürülen bir kişidir.
Büyük İskender ise, tek tanrı inancından uzak, girdiği şehirleri yerle
bir edecek kadar zalimve barbar bir insandı.


Bilhassa son devrin alimlerinin ekseriyeti ise, Zülkarneyn'in İran
kralı Kisra (Hüsrev) olduğunu kabul etmişlerdir. M.Ö altıncı asırda
imparatorluk kuran Kisra'nın vasıflan, Kur'ân'da adı geçen
Zülkarneyn'in vasıflarına daha uygun düşmektedir. Nitekim Araplar
Kisra'ya, Nûşirevan-ı Âdil demektedirler. Yine de Zülkarneyn'in gerçek
adını Allah bilir. Onun peygamber olup olmadığını ihtilaflıdır.
(er-Razî, Mefâtihu'l-Gayb, Mısır 1937, XXI,163, vd.; İbn Kuteybe,
el-Maarif, Beyrut 1970, 25).


Zülkarneyn'in adı Kur'ân'da üç âyette geçmektedir:


"(Ey Muhammed), sana Zülkar neyn'den soruyorlar. De ki: Size ondan
bir hatıra okuyacağım. Biz yer yüzünde onun için sağlam bir mekan ve
orada istediği gibi hareket edeceği yönetim hürriyeti hazırladık ve
kendisine (muhtaç olduğu) her şeyden bir sebep verdik (ulaşmak istediği
herşeye ulaşmanın yolunu, aracını verdik). O da (kendisini batı
ülkelerine ulaştıracak) bir yol tuttu. Nihayet güneşin battığı yere
ulaşınca, onu, kara balçıklı bir gözede batar buldu. Onun yanında bir
kavim buldu. Dedik ki: Ey Zülkarneyn, (onlara) ya azab edersin veya
kendilerine güzel davranırsın (onları güzellikle yola getirirsin. Nasıl
istersen öyle yaparsın). Dedi: Kim haksızlık ederse, ona azap edeceğiz)
sonra o, Rabb'ine döndürülecektir. O da ona görülmemiş bir azab
edecektir. Fakat inanıp iyi iş yapan kimseye de en güzel mükâfat
vardır. Ona buyruğumuzdan kolay olanı söyleriz (kolay işler yapmasını
emrederiz, zor işlere koşmayız onu). Sonra yine bir yol tuttu. Nihayet
güneşin doğduğu yere ulaşınca, onu, öyle bir kavim üzerine doğar buldu
ki, onlara güneşin önünden (korunacak) bir siper yapmamıştık. İşte
(Zülkarneyn) böyle (yüksek bir mevkie ve hükümranlığa sahip) idi. Onun
yanında (daha) nice (hükümranlık) bilgisi (tecrübesi ve vasıtası)
bulunduğu biz biliyorduk. Sonra yine bir yol tuttu. Nihâyet iki sed
arasına ulaşınca, onların önünde hemen hiç söz anlamayan bir kavim
buldu. Dediler ki: Ey Zülkarneyn, Ye'cuc ve Me'cuc bu yerde bozgunculuk
yapıyorlar. Bizimle onların arasında bir sed yapman için sana bir vergi
verelim mi? Dedi ki: Rabb'imin beni içinde bulundurduğu (mal ve mülk,
sizin vereceğinizden) daha hayırlıdır. Siz bana insan gücüyle yardım
edin de, sizinle onlar arasına sağlam bir engel yapayım. Bana demir
kütleleri getirin. (Zülkarneyn) iki dağın arasını (demir kütleleriyle
doldurup dağlarla) aynı seviyeye getirince, üfleyin dedi. Nihâyet o
demir kütlelerini bir ateş haline koyduğu zaman; getirin bana, üzerine
erimiş bakır dökeyim, dedi. Artık (Ye'cuc ve Me'cuc) onu ne aşabildiler
ne de delebildiler. (Zülkarneyn) dedi: Bu, Rabb'imden (kullarına) bir
rahmettir. Rabb'imin va'di ge(lip Ye'cuc ve Me'cuc'un çıkması, yahut
kıyametin kopması gerek)diği zaman, onu yerle bir eder. Şüphesiz,
Rabb'imin va'di gerçektir" (el-Kehf, 18/83-98).


Bazı alimlerin rivayetine göre, Yahudilerden birkaç kişi, Hz.
Muhammed (s.a.s)'e gelerek Zülkarneyn'in kim olduğunu sormuşlar. Bunun
üzerine bu âyetler nazil olmuştur (en-Nisâburî, Esbâbu'n-Nuzûl, Mısır
1968, 75).


Diğer bir rivayette ise, Mekkeliler kitap ehli olan Yahudilere adam
gönderip Hz. Muhammed (s.a.s)'i çetin bir sınavdan geçirmek için,
birkaç soru hazırlayıp göndermelerini istemişlerdi. Onlarda şu üç
şeyden sormalarını tavsiye etmişler: Ruh, Ashab-ı Kehf ve Zülkarneyn
Bunun üzerine ilgili âyetler inmiştir (et-Taberî, Camiu'l-Beyân, Mısır
1373, XVI, 7).


Yukarıda meâli sunulan âyetlere göre, Zülkarneyn'in bazı
özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür. Zülkarneyn, üstün yeteneklere,
geniş kudret ve imkanlara sahipti. Bilgili, kültürlü, dünya
coğrafyasının önemli bir kısmını bilen ve ilâhî yardıma mazhar olan bir
kişiydi. Zalimlere hadlerini bildiren, onları cezalandıran, ahiret
gününe kesin bir şekilde imân eden, ona göre hareket eden ve iyi
ahlaklı dindar toplumları himâye eden bir zattı.


Zülkarneyn, Hakk'a karşı teslimiyet gösterir, her şeyi ilâhî emrin istikâmetine çevirmeye çalışırdı.


Hz. Ali'ye göre Zülkarneyn ne bir nebi, ne dg bir kraldı. Fakat
Allah'ın salih bir kulu idi. Allah onu sevmiş ve o da Allah'ı sevmişti
(İbn İshâk, Kitabu'l-Mübtedâ ve'l-Meb'as ve'l-Meğazî, thk. Muhammed
Hamidullah, Mağrib 1976, 185).