KelÂm

Konu: KelÂm Perş. Nis. 01, 2010 9:28 pm

Konuşma. Allah'ın Sübuti
sıfatlarından. Allah'ta bulunması zorunlu olan konuşma niteliğini
belirtir. Allah bu sıfatı ile peygamberler aracılığıyla emir ve yasaklar
koyar, haberler verir. Ancak konuşmasının mahiyeti bilinemez.

Kur'an'da Allah'ın konuşma niteliğine sahip olduğunu gösteren çok sayıda
âyet vardır. "Musa, tayin ettiğimiz vakitte bizimle buluşmaya gelip de
Rabb'i onunla konuşunca... " (el-A'raf, 7/143), "De ki: "Rabbimin
sözleri için deniz mürekkep olsa, Rabbimin sözleri tükenmeden önce
deniz: tükenir" (el-Kehf, 18/109), "Ve eğer ortak koşanlardan biri
güvence dileyip yanına gelmek isterse, onu yanma al ki, Allah'ın sözünü
işitsin... " (el- Tevbe, 9/6) ve "Kıyamet günü Allah ne onlarla
konuşacak ve ne de onları temizleyecektir." (el-Bakara, 2/ 174) bu
âyetlerden yalnızca birkaçıdır.

Kelamcılara göre Allah'ın Kelam sıfatı ile nitelenmesinin zorunlu olduğu
akıl yürütme yoluyla da kanıtlanabilir Kelam bir olgunluk, kemal
niteliğidir. Bu nedenle Allah'ın Kelâm sıfatı ile nitelenmesi
zorunludur. Allah bunun tersi olan konuşmama ve dilsizlik niteliğinden
münezzehtir. Diri olan varlık konuşma niteliğine sahip değilse,
konuşmama ve dilsizlik gibi afetlerle nitelenmesi gerekir. Oysa Allah
tüm eksiklik ve kusurlardan uzaktır. Tüm peygamberler Allah'ın kelâmını
insanlara aktarmış, O'nun emir ve yasaklarını, haberlerini
bildirmişlerdir. Bu, bütün peygamberlerden mütevatir olarak gelmiştir.
Peygamberlerin elçilik görevi de ancak Allah'ın kelam sıfatı ile
mümkündür. Allah'ın konuşma niteliğine sahip olmaması durumunda risalet
görevinden de söz edilemez. peygamberlerin varlığı ve bildirdikleri
Allah kelamı Allah'ın konuşma niteliğine sahip olduğunun kanıtıdır.

Allah, peygamberlerle konuşur. Ancak bu konuşma iki insanın karşılıklı
konuşmalarına benzetilemez. Bu konuşmanın biçimi Kur'an'da şöyle
belirtilir: "Allah bir insanla (karşılıklı) konuşmaz. Ancak vahiyle
(ilham yoluyla, kulunun kalbine dilediği düşünceyi doğurarak), yahut
perde arkasından konuşur, yahut bir elçi gönderip izniyle dilediğini
vahyeder" (eş-şûrâ, 42/51). Allah'ın "perde arkasından" konuşması, Hz.
Musa (a.s) ile olduğu gibi bir ağaç ya da benzeri bir nesne aracılığı
ile konuşmasıdır. Bir elçi göndermesi de kelâmını bir melek (Cebrail)
vasıtasıyla vahyetmesidir.

Kelamullah ve Kelam-ı Kadim deyimleri Kur'an'ı dile getirir. Allah'ın
mütekellim (konuşan) ve Kur'an'ın da Allah'ın kelamı olduğunda tüm İslam
mezhepleri görüş birliği içindedirler. Ancak Kur'an'ın Kelam sıfatı
gibi kadim (ezeli) mi, yoksa mahluk (yaratılmış) ve hâdis (sonradan
olma) mı olduğu konusunda çok farklı görüşler öne sürülmüş, çok şiddetli
tartışmalar yürütülmüştür. Bu konudaki belli başlı görüşler Selef,
Mutezile ve Eş'ariye ile Mâturidiyye tarafından savunuldu.

Selef'e göre Kur'an Allah'ın kelâmıdır ve mahluk değildir. Allah'la
kaimdir ve O'ndan ayrı değildir. Kur'an ne yalnız anlam, ne de yalnız
harflerden ibarettir; her ikisinin toplamından oluşur. Allah harflerle
konuşur, harfler de mahluk değildir. Kulun okuyuşu, sesi ve okuma fiili
yaratılmıştır, Allah ile kaim değildir. Fakat dinlenilen Kur'an mahluk
değildir, Allah ile kaimdir. Allah'ın kelâmı Cibril vasıtasıyla inzal
olunan anlamın hikayesi değil, ibaresidir.

Selef'in benimsediği anlayışın tam karşısında Mutezile'nin görüşleri yer
alır. Mu'tezile'ye göre Kur'an ses, harf, âyet, sûre vb.lerinden
oluşmakta; telif, tanzim, tenzil, inzal gibi hudûs (sonradan olma)
nitelikleri taşımaktadır. Bu nedenle kadim değil, mahluktur. Allah'ın
konuşması, mütekellim olması, kelamı belli bir mahalde, örneğin
Cebrail'de, peygamberlerde, Levh-i Mâhfuz'da, insanın okuyuşunda
yaratmasıdır. Kur'an'ın kadim (ezeli) olması, Allah'ın zatı ile birlikte
ikinci bir kadimin daha bulunması demektir. Bu da tevhide ters düşer.

Eş'ari ve Maturidi kelamcılar Selef ile Mutezile arasında bir yol
izlediler. Bunlar kelamı "nefsi" ve "lafzi" olmak üzere ikiye ayırdılar.
Nefsi kelam (kelam-ı nefsi), Allah'ın zatı ile kaim, mahiyetini
anlayamayacağımız ezeli bir sıfattır. Lafzi kelâm (kelâm-ı lafzî) ise
nefsi kelâma delalet eden ses ve harflerden oluşan Kur'an'ın lafzıdır.
Bu lafzî kelam hudûs (sonradan olma) nitelikleri taşıdığı için ezeli
değildir, mahluktur. Eş'arî ve Maturidîler nefsi kelâmın işitilip
işitilmemesi konusunda ayrılmışlardır. Eş'arîlere göre nefsi kelam
işitilebilir. Çünkü varolan bir şeyin işitilmesi de mümkündür.
Maturidîler ise nefsi kelamın işitilemeyeceğini savunurlar.

Ahmed ÖZALP