Hz. Peygamber'in misafirperverliği ve cömertliği sayesinde yaşayan Ebû Hureyre,

Hz. Peygamber'in misafirperverliği ve cömertliği sayesinde yaşayan
Ebû Hureyre, Rasûlullah (s.a.s.)'ın mescidinde sadece ibadet ve ilimle
meşgul olan Ehl-i Suffe'nin en ileri gelen siması idi. Hz. Peygamber'i
büyük bir muhabbetle sevmiş, onun sünnetine uygun olarak yaşamış ve
manevî yüce mertebelere erişmiştir (İbn Kesir, a.g.e., VIII, 108, 110).

Çok hadis rivâyet eden meşhur sahâbî.

Adı, Abdurrahman b. Sahr; künyesi, Ebû Hureyre'dir. Câhiliye döneminde
ismi Abdüşşems idi. Hz. Peygamber onu, Abdurrahman (bazı rivâyetlere
göre Abdullah, hattâ başka isimler de ileri sürülmektedir) diye
adlandırdı (el-Hâkim en-Nisâbûrî, el-Müstedrek, Beyrut, t.y, III, 507).
Ne sebeple Ebû Hureyre diye künye edindiğini kendisi şöyle
açıklamıştır: "Bir kedi bulmuştum, onu elbisemin yeninde taşırdım;
bundan dolayı Ebû Hureyre (kedicik babası) künyesiyle çağrılır oldum
(ez-Zehebî, Tezkiretü'l-Huffâz, Haydarâbâd 1376/1956, I, 32). Hayber
gazvesi sıralarında Yemen'den Medine'ye gelip müslüman olmuştur (H.
7/M. 629) (ez-Zehebî, a.g.e., aynı yer). O tarihten itibaren Hz.
Peygamber'in vefâtına kadar ondan ayrılmayan bir sahâbîsi olmuş,
kendisini onun hizmetine adamıştır. Hizmet süresi yaklaşık dört yılı
buluyordu (İbn Kesir, el-Bidâye ve'n Nihâye, Beyrut 1966, VIII,
108,113).

Hz. Peygamber'in misafirperverliği ve cömertliği sayesinde yaşayan Ebû
Hureyre, Rasûlullah (s.a.s.)'ın mescidinde sadece ibadet ve ilimle
meşgul olan Ehl-i Suffe'nin en ileri gelen siması idi. Hz. Peygamber'i
büyük bir muhabbetle sevmiş, onun sünnetine uygun olarak yaşamış ve
manevî yüce mertebelere erişmiştir (İbn Kesir, a.g.e., VIII, 108, 110).

İffet sahibiydi, eli açık ve cömertti. Hz. Osman'ın şehid edilmesinden
sonraki fitne olaylarında köşesine çekildi. Halk onun bu halinden
kendisine söz ettiklerinde Rasûlullah (s.a.s.)'in şu hadisini rivâyet
ediyordu: "Fitneler çıkacak. O zamanda, oturanlar ayakta durandan,
ayakta duran yürüyenden, yürüyen koşandan daha hayırlıdır. Kim dönüp
bakmaya yönelirse, o da ona yönelir. Kim bir sığınak veya korunak
bulursa onunla korunsun" (Buhâri, Menâkıb, 25; Müslim, Fiten, I0).

Hoşsohbet, temiz ve ince duygulu, saf gönüllü idi (Zehebî, Tezkire, 1,
33). Emirlik ve valilik ona kibir vermedi. Üstelik alçak gönüllülüğünü
arttırdı. Medine valisi Mervan'a vekâlet ettiği sıralarda, üzerine
semeri bağlanmış bir eşekle, hurma lifinden örülmüş bir başlık başında
olduğu halde çarşıya çıkar ve, "Savulun emir geliyor!" dermiş (İbn
Sa'd, et-Tabakatü'l-Kübrâ, Beyrut 1380/1960, IV, 336).

İmam Şâfii gibi büyük âlimlerin bildirdiğine göre Ebû Hureyre kendi
dönemindeki hadis nakledenlerin içinde hafızası en sağlam olanıdır (İbn
Hacer, el-İsâbe fî Temyîzi's-Sahâbe, Mısır 1328, IV, 205). Hz.
Peygamber ile nisbeten kısa sayılabilecek bir süre birlikte olmasına
rağmen, onun hadislerini bu kadar büyük bir sayıda elde edebilmesinin
sırrı ve sebebleri şöyle açıklanabilir:

a) Birinci sebep: Hz. Peygamber ile sık sık görüşmesi ve ona hiç
çekinmeden her çeşit sorular sormasıdır (İbn Hacer, a.g.e., IV, 206).
Nitekim Buhâri ve Müslim'in naklettiklerine göre Ebû Hureyre şöyle
demiştir: "Siz, Ebû Hureyre'nin çok hadis rivâyet ettiğini söyleyip
duruyorsunuz. Ben fakir bir kimseydim. Karın tokluğuna Hz. Peygamber'e
hizmet ediyordum. Muhâcirler çarşıda, pazarda alışverişle, Ensâr da
kendi malları, mülkleriyle uğraşırken, ben Hz. Peygamber'in
meclislerinin birinde bulunmuştum; buyurdu ki: 'İçinizden kim cübbesini
yere serer de ben sözümü bitirdikten sonra toplarsa benden duyduğunu
bir daha unutmaz. 'Bunun üzerine ben üzerimdeki hırkayı yere serdim,
Hz. Peygamber de sözünü bitirince, onu topladım. Nefsim kudret elinde
olan Allah'a yemin ederim ki, o andan sonra ondan duyduğum hiçbir sözü
unutmadım" (Müslim, Fadâilü's-Sahâbe, 159; Buhâri, İlim, 42).

b) İkinci sebep: İlme olan tutkunluğu ve Hz. Peygamber'in ona bildiğini
unutmaması için dua buyurmasıdır. El-Hâkim en-Nisâbûrî, Müstedrek'te
(111, 508) şu haberi vermektedir: "Bir adam Zeyd b. Sâbit'e gelerek ona
bir mesele sordu. O da Ebû Hureyre'ye gitmesini söyledi ve şöyle devam
etti; çünkü bir gün ben, Ebû Hureyre ve bir başka sahâbî Mescid'de
oturuyorduk, dua ve zikirle meşgul idik. O sırada Hz. Peygamber geldi,
yanımıza oturdu; biz de dua ve zikri bıraktık. Buyurdu ki: 'Her biriniz
Allah'tan bir dilekte bulunsun. ' Ben ve arkadaşım, Ebû Hureyre'den
önce dua ettik, Hz. Peygamber de bizim duamıza âmin dedi. Sıra Ebû
Hureyre'ye geldi ve şöyle dua etti: 'Allah'ım, senden iki arkadaşımın
istediklerini ve de unutulmayan bir ilim dilerim.' Hz. Peygamber bu
duaya da âmin dedi. Biz de, 'Ey Allah'ın Rasûlü, biz de Allah'tan
unutulmayan bir ilim isteriz' dedik. Hz. Peygamber, 'Devsli genç sizden
önce davrandı' buyurdu.

Buhâri, ilim bahsinde, hadise olan tutku bâbında (nr. 33) Ebû
Hureyre'nin şöyle dediğini nakletmiştir: "Ey Allah'ın Rasûlü, kıyâmet
gününde senin şefâatine nâil olacak en mutlu kişi kimdir?" diye sordum.
Rasûlullah buyurdu ki: "Ey Ebû Hureyre, senin hadise olan aşırı
tutkunluğunu bildiğim için, böyle bir soruyu senden önce hiç kimsenin
sormayacağını tahmin etmiştim. Kıyâmet gününde benim şefâatime nâil
olacak en mutlu kişi Lâilâhe illallah diyen kimsedir."

c) Üçüncü sebep: Ebû Hureyre'nin büyük sahâbîlerle görüşmesi, onlardan
birçok hadis alması ve bu sayede ilminin artıp ufkunun genişlemesidir
(İbn Hacer el-Askalâni, el-İsâbe, IV, 204).

d) Dördüncü sebep: Hz. Peygamber'in vefâtından sonra uzun süre yaşamış
olmasıdır. Nitekim Hz. Peygamber'den sonra kırkyedi yıl yaşamış,
hadisleri halk arasında yaymakla meşgul olmuştur (Muhammed Ebû Zehv,
el-Hadis, ve'l-Muhaddisûn, Kahire 1958, 134).

Bütün bunların neticesinde Ebû Hureyre, Sahâbe içerisinde hadisi en iyi
bilen, hadis almada ve rivâyet etme hususunda diğerlerinden daha üstün
bir duruma gelmiştir. Onun rivâyet ettiği hadisler, diğer sâhâbilerde
veya birçoğunda dağınık halde bulunuyordu. Bu yüzden onlar Ebû
Hureyre'ye başvuruyor, hadis rivâyetinde ona dayanıyorlardı. İbn Ömer,
onun cenaze namazında, ona Allah'tan rahmet dileyerek, "Hz.
Peygamber'in hadisini müslümanlar adına muhâfaza ediyordu" demiştir
(İbn Sa'd, Tabakât, IV, 340). Buhâri, 'Ebû Hureyre'den 800 kadar sahâbe
ve tâbiîn âlimleri hadis rivâyet etmişlerdir' diyor (İbn Hacer, a.g.e.,
IV, 205).

Kendisinden beşbinüçyüzyetmiş dört hadis gelmiş, bunlardan
üçyüzyirmibeş tanesini Buhâri ve Müslim müştereken, doksanüç tanesini
yalnız Buhâri, yüzseksendokuz hadisini de yalnız Müslim Sahîh'lerine
almışlardır (Muhammed Ebû Zehv, a.g.e., 134).

Ebu Hureyre, asırlar boyunca tetkik ve tenkid konusu olmuştur. Gerek
Doğu dünyasında gerek Batı dünyasında Ebû Hureyre hakkında ileri geri
konuşulmuştur. Bunun sebebi, keyif ve arzulara karşı gelen dine yönelik
hile ve tuzakları sonuçsuz bırakan bir kısım hadislerinden kurtulmak
istenmesidir. Bu hücumlar ya yalan ve zayıf rivâyetlere, ya da bazı
sahîh hadislere dayanır. Fakat bu tür sahîh hadisleri de doğru-dürüst
anlayamazlar, bu yüzden de kendi arzuları doğrultusunda yanlış
yorumlara başvururlar

(Muhammed Ebû Zehv, a.g.e., 153; el-Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e., III, 5 1
3). Bu hadislerden bir kısmını ve cevaplarını özet olarak verelim:

Ebû Hureyre'nin hadis konusundaki güvenilirliğine gölge düşürecek şüphe
kaynaklarından biri, onun Rasûlullah (s.a.s.)'den: "Bir kimse Ramazan
ayında cünüp olarak sabahlarsa, o gün oruç tutmasın " hadisini
nakletmesi ve halka bu yolda fetvâ vermesidir. Onun böyle rivâyet
ettiğini Âişe ve Ümmü Seleme haber alınca, onun bu rivâyetini kabul
etmemişler, şöyle demişlerdir: "Hz. Peygamber ailesiyle birlikte olması
neticesinde cünüp olarak sabahlar, sonra da boy abdesti alıp orucunu
tutardı." Bunun üzerine Ebû Hureyre onların dediklerini kabul etmiş ve
demiştir ki: "Bu hadisi bana Fadl b. Abbâs ile Üsâme b. Zeyd Hz.
Peygamber'den nakletmişlerdi. Mü'minlerin anneleri ise bu gibi konuları
erkeklerden daha iyi bilirler" (Buhâri; Savm, 23; İbn Hacer,
Fethu'l-Bâri, Mısır 1300, IV, 123-124; Muhammed Ebû Zehv, a.g.e., 155).

Buna şu cevap verilmiştir: Ebû Hureyre sözkonusu hadisi Rasûlullâh
(s.a.s.)'den kendisi işitmemiştir. Hadisi Fadl ve Üsâme vasıtasiyle
rivâyet etmiştir. Bu iki sahâbî ise doğru ve güvenilir kişilerdir. Âişe
ile Ümmü Seleme'nin hadisi, onun yanında ağırlık kazanınca, onların
rivâyetine dönmüş, hakka uyarak önceki fetvâsından vazgeçmiştir (İbn
Hacer, a.g.e., IV, 126; M. Eba Zehv, a.g.e, 155). Fadl ve Üsâme'nin
naklettiği hadise gelince, âlimler bu konuda şunları söylediler:
Birincisi, bu hadis kendisinden daha kuvvetli hadisle çelişmektedir;
dolayısıyle onunla değil kuvvetli olanla amel edilir. İkincisi, bu iki
sahâbînin hadisi orucun farz kılındığı dönemin başlarına aittir. O
sırada oruçlunun uyuduktan sonra yemesi, içmesi, cinsel münasebette
bulunması haramdı. Daha sonra Allah'tan yeri ağarıncaya kadar bütün
bunları mübah kıldı. Onun için karı-koca ilişkisi sabaha kadar devam
ederdi. Fecrin doğuşundan sonra da yıkanması gerekmekteydi. Bu da
gösteriyor ki Âişe ile Ümmü Seleme'nin naklettiği hadisin hükmünü
neshetmiştir. Ne Fadl ile Üsamenin ne de Ebû Hureyre'nin bu son hükmü
bildiren hadisten haberleri vardı. Bu yüzden Ebû Hureyre hâlâ önceki
hadise göre fetvâ vermeye devam ediyordu. Kendisine bu haber ulaşınca
da bu fetvâsından dönmüştür (İbn Hacer, a.g.e., IV, 127-128). İbn Hacer
şöyle der: "Ebû Hureyre'nin hakkı teslim edip ona dönmesi onun
faziletini gösterir" (a.g.e. ve yer; Kastallâni, İrşâdü's-Sârı, Mısır
1326. IV, 443; M. Ebû Zehv, a.g.e., 155).

Bir başka itiraz da şudur: Ebû Hureyre hadis rivâyet ederken tedlis
yapardı (Hz. Peygamber'den duymadığı bir hadisi kendisine rivâyet eden
şahsın ismini vermeyerek, Hz. Peygamber'den rivâyet ederdi). Meselâ,
yukarıda geçen "cünüp olarak sabahlayan kimseye oruç tutmak yoktur"
hadisinde durum böyledir. Tedlis yapmak ise yalan söylemenin kardeşidir
(İbn Kesir, el-Bidâye, VIII, 109).

Bu itiraza şöyle cevap verilir: Ebû Hureyre'nin İslâm'a girişinin
hicretin 7. yılına kadar geciktiği dikkate alınırsa, Hz. Peygamber'in
pekçok hadisini ondan duymadığı ortaya çıkar. Bu durum, onun hadis
bilgisini tamamlayabilmesi için, Hz. Peygamber'den duymuş olan
sahâbîlerden almasını gerektiriyordu. Onun bu hali, ya dünyevi
meşguliyetlerinden dolayı, ya da yaşlarının küçük olması, yahut da
sonradan müslüman olmaları gibi sebeplerle Hz. Peygamber'in
meclislerinde bulunmayan diğer sahâbîlerin durumuyla aynıdır.
Humeyd'den gelen şu haber de bunu teyid eder: "Biz Enes b. Mâlik'in
yanında idik. Bize şöyle dedi: Vallahi size Hz. Peygamber'den
naklettiğimiz hadislerin hepsini bizzat kendisinden duymuş değiliz.
Fakat (hadisi duyan duymayana naklederdi) biz de birbirimizi
yalanlamazdık" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, Mısır 1313, IV, 283; M. Ebû
Zehv, a.g.e., 157).

Hadisi duyan ve diğerlerine nakleden sahâbînin isminin zikredilmemesini
tedlis saymak uygun değildir. Zira ehli sünnet âlimlerinin ittifakıyla
sahâbenin hepsi âdildir. Âlimlerin, mürsel hadisi delil kabul etmek
hususundaki ihtilâfı, ismi zikredilmeyen râvinin durumunun bilinmeyişi
sebebiyledir. İbnu's-Salâh bu hususta şöyle der: "İbn Abbâs ve benzeri
yaşça küçük sahâbîlerin Hz. Peygamber'den işitmedikleri halde ondan
rivâyet ettikleri mürsel hadisler, mevsûl ve müsned hükmündedir. Çünkü
onlar bu hadisleri sahâbîlerden almışlardır. Bir sahâbînin kim
olduğunun bilinmemesi, hadisin sıhhatine zarar vermez. Çünkü
sahâbîlerin tamamı âdildir" (İbnu's-Salâh, Mukaddime, Mısır 1326, 22).
Bütün bunlardan anlaşılıyor ki Ebû Hureyre'den hiçbir yalan çıkmış
değildir. Zira bu tür mürsel hadislerde Ebû Hureyre, "Rasûlullah'ın
şöyle dediğini işittim, ya da şöyle yaptığını gördüm" demiyor; aksine,
"Rasûlullah şöyle buyurdu veya şöyle yapmıştır" gibi ifadeler
kullanıyordu. Burada onun tedlis yaptığı da söylenemez. Çünkü adını
zikretmediği sahâbeden biridir ve sahâbînin âdil olduğuna dair icmâ
vardır (M. Ebû Zehv, a.g.e., s.158).

Bir başka itiraz: Hz. Ömer, Ebû Hureyre'yi hadis rivâyetinden alıkoymuş
ve ona, "Ya Hz. Peygamber'den hadis rivâyetini bırakırsın, ya da seni
Devs topraklarına sürerim" demiştir (İbn Kesir, el-Bidâye, VIII, 106;
M. Ebû Zehv, a.g.e., 159). Ömer'in bu tutumu Ebû Hureyre'nin yalan
söylediğini göstermektedir.

Buna şöyle cevap verilmiştir: Ebû Hureyre, Hz. Peygamber'den naklettiği
hadisleri halka öğretmeyi, ilmi gizlemenin günahındân kurtulmak için,
kendisine bir görev sayıyordu (Buhâri, İlim, 43). Bu anlayış onu çok
hadis rivâyet etmeye sevketti. Bir tek mecliste bile Hz. Peygamber'in
birçok hadisini naklederdi. Fakat Hz. Ömer, halkın herşeyden önce
Kur'ân ile meşgul olmasını, amelle ilgili olanların dışında kalan
hadisleri az rivâyet etmelerini, halkı yersiz bir tevekküle götürecek
ruhsat hadisleriyle, halkın anlayamayacağı müşkil hadisleri halka
rivâyet etmeyi uygun görmüyordu. Bu arada, çok hadis rivâyet edenlerin,
rivâyet sırasında hata yapabileceklerinden ve benzeri şeylerden de
endişe ediyordu. Bütün bu sebeplerle, Hz. Ömer sahâbîleri çokça hadis
rivâyet etmekten alıkoymuş, Ebû Hureyre'ye de ağır konuşmuş ve onu
Devs'e sürmekle tehdid etmiştir. Çünkü Sahâbe içerisinde en çok hadis
rivâyet eden oydu. İbn Kesir bunu naklettikten sonra şöyle der:
"Bildirildiğine göre Hz. Ömer (r.a.) daha sonra Ebû Hureyre'nin hadis
nakletmesine izin vermiştir (İbn Kesir, a.g.e., VIII, 106; M. Ebu Zehv,
a.g.e., 159).

Bir başka menfî tenkid: Ebû Hureyre'nin diğer sahâbîlerden daha çok
hadis rivâyet etmesini sağlayan şey, Hz. Peygamber söylesin veya
söylemesin, helâl ve haramla ilgili olmayan, fakat güzel ahlâka teşvik,
cennet ve cehennem haberleri gibi bütün güzel sözleri ona isnad etmeyi
kendine câiz görmesidir. Onun bu konudaki dayanağı şu hadislerdir:
"Benden size hakka uygun bir söz ulaştığında, ben onu ister söylemiş
olayım isterse olmayayım, onu alınız' "Benim söylemediğim fakat benden
size ulaştırılan güzel bir sözü, ben söylemişimdir" (M. Ebû Zehv,
a.g.e., 160).

Buna verilen cevap şudur: Geç müslüman olmasına rağmen Ebû Hureyre'nin
çok hadis rivâyet etmesi, onların ileri sürdükleri sebeplere
bağlanamaz. Bunun asıl sebebi, dünyadan el-etek çekip Hz. Peygamber'in
toplantılarına katılması, savaşta ve savaş dışında onun yanından
ayrılmaması, hadisleri unutmaması için Hz. Peygamber'in duasını alması,
Hz. Peygamber'in vefâtından sonra elli yıl kadar daha yaşaması ve
duymadığı hadisleri diğer sahâbîlerden alarak insanlara rivâyet
etmesidir (A.g.e. ve yer). Helâl ve haram dışındaki konularda Hz.
Peygamber'e yalan isnad etmesini kendisi için câiz görmesi iddiası da
geçersizdir. Çünkü o, "Kim bilerek bana yalan isnad ederse cehennemdeki
yerine hazırlansın" hâdisinin râvîlerinden biridir. Birçok
toplantılarında hadis rivâyet etmek istediğinde bu hadisi zikrettiği
sâbittir. Sahâbiler, onun hadis rivâyetindeki üstünlüğünü kabul ettiler
ve ondan hadis naklettiler. Hz. Ömer, Osman, Talha, İbn Abbâs, Âişe,
Abdullah b. Ömer ve diğerleri (r.anhum) bunlardandır (Hâkim
en-Nisâbûrî, a.g.e., III, 513; İbn Kesir, a.g.e., VIII, 108). Bu da
onların, Ebû Hureyre'nin güvenilirliği ve doğruluğu hususunda ittifak
ettiklerini gösterir. Diğer taraftan, Ebû Hureyre'nin rivâyet ettiği
hadislerin çoğunun, başka sahâbîler tarafından da nakledildiği görülür
(M. Ebû Zehv, a.g.e., 160, 161).

Ebû Hureyre'nin dayandığını ileri sürdükleri hadislere gelince, bu
hadisleri Ebû Hureyre rivâyet etmemiştir. Aksine bunlar onun adına
uydurulmuş sözlerdir. Bu hususta İbn Hazm şöyle demiştir: "Allah'tan
korkmaz bazı insanlar birtakım hadisler rivâyet ettiler. Bunların
bazısı İslâm'ın temel prensiplerini geçersiz kılmakta, bazıları da Hz.
Peygamber'e yalan isnat etmeyi mübah saymaktadır. " İbn Hazm bu iki
hadisi de, râvîlerinin çok zayıf olmasından ötürü geçersiz saymaktadır
(İbn Hazm, el-İhkâm fî Usûli'l-Ahkâm, Mısır 1345, II, 76, 78, 80; M.
Ebû Zehv, a.g.e., 161, 162).

Macar asıllı ünlü müsteşrik yahudi İgnaz Goldziher de Ebû Hureyre'nin
hadis uydurduğunu ve bunda hayli ileri gittiğini ileri sürmüştür. Böyle
bir tenkid tümüyle bâtıldır, geçersizdir ve hiçbir haklı tarafı yoktur.
Buhâri'nin söylediği gibi Ebû Hureyre'den sekizyüz âlim hadis rivâyet
etmiştir. O, sahâbe ve muhaddisler nazarında son derece güvenilir yüce
bir şahsiyettir. İbn Ömer şöyle demiştir: "Ebu Hureyre benden daha
hayırlı ve naklettiğini daha iyi bilendir." Cennet'le müjdelenenlerden
biri olan Talha b. Ubeydullah da: "Şüphe yok ki Ebû Hureyre Hz.
Peygamber'den bizim işitmediğimiz hadisleri işitmiştir" demiştir
(el-Hâkim en-Nisâbûrî, a.g.e, III, 511, 512). Mervan'ın sekreteri Ebû
Zualza'a da Ebû Hureyre'nin hadis rivâyetinde ne derece güçlü olduğunu
gösteren şu haberi nakleder: "Mervan, Ebû Hureyre'yi Saray'da hadis
rivâyet etmek için dâvet etmişti. Mervan beni divanın arkasına
oturtmuştu ve ben de Ebû Hureyre'nin naklettiklerini gizlice
yazıyordum. Ertesi yıl yine onu dâvet etti ve ondan hadis rivâyet
etmesini istedi. Bana da bir yıl önceki yazdıklarımdan takip etmemi
tenbih etti. Neticede, onun bir tek kelime bile değişiklik yapmadan
rivâyet ettiğini gördüm (İbn Kesir, a.g.e., III, 106; M. Ebû Zehv,
a.g.e., 162-164).

Ebû Hureyre 78 yıl yaşadıktan sonra Hicrî 57/676 yılında Medine'de vefât etmiştir.

selam ve dua ile

paylaşımın için teşekkürler

paylaşımın için tşkrlr

recalar